Σαν σήμερα, 1 Ιουλίου 1944, διεξάγεται η Σύνοδος του Μπρέτον Γουντς

Από τη Σύνοδο του Μπρέτον Γουντς

Είχα σκοπό να γράψω μια "βαθύτερη" ανάλυση με αφορμή τη σημερινή επέτειο, αλλά δεν έχω καθόλου χρόνο, οπότε απλά θα καταφύγω στο -γνωστό πλέον- κόλπο του να αντιγράψω παλιότερα άρθρα μου, που τα είχα γράψει πριν 2-3 χρόνια.

Σαν σήμερα λοιπόν, την 1 Ιουλίου 1944, διεξάγεται η Σύνοδος του Μπρέτον Γουντς, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, για τη χάραξη της μεταπολεμικής παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Συστήνονται δύο νέοι οργανισμοί: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Αναγνωρίζεται η ηγεμονία των ΗΠΑ και σε νομισματικό επίπεδο, με την εξίσωση ουσιαστικά του δολαρίου με το χρυσό, και την καθιέρωση του ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.

Η κρίση του 1929 ξεπεράστηκε τελικά με πόλεμο (Β' Παγκόσμιος), που εξόντωσε πολλούς εργάτες, μειώνοντας την ανεργία, και ταυτόχρονα έδωσε έναν τρόπο να επανέλθει η καπιταλιστικού τύπου ανάπτυξη, καθώς από το 1929 έως το Β' Παγκόσμιο δεν υπήρχε ουσιαστικά ανάπτυξη. Ο πόλεμος έστειλε τον κόσμο είτε στα πεδία των μαχών, είτε στα εργοστάσια για παραγωγή πολεμικού υλικού. Στη συνέχεια, όσοι επιβίωσαν βρήκαν δουλειές, ξαναχτίζοντας τα ερείπια.

Με τη νίκη των «Συμμάχων», και την σχετική πτώση της -κυρίαρχης ως τότε- Αγγλίας, οι ΗΠΑ έγιναν η #1 ιμπεριαλιστική δύναμη στον κόσμο.

Η διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς αντικατόπτριζε αυτή την ηγεμονία τους. Η πρώτη φάση του συστήματος του Μπρέτον Γούντς διήρκησε μέχρι το 1971, όταν ο Νίξον κατάργησε τον "κανόνα του χρυσού", λόγω της παρακμής των ΗΠΑ:

Το βίντεο από το τηλεοπτικό διάγγελμα του προέδρου της Αμερικής Ρ. Νίξον, όπου ανακοίνωσε την κατάργηση του "κανόνα του χρυσού", καθώς και προσωρινούς δασμούς στις εισαγωγές των ΗΠΑ.

Αν δείτε το βίντεο (είναι σύντομο - διαρκεί 4 λεπτά), θα δείτε ότι ο Νίξον καταρχήν προσπαθεί να βγάλει τον εαυτό του, την κυβέρνηση και το κράτος των ΗΠΑ "λάδι". Αυτοπαρουσιάζεται ως το "θύμα" μιας "άνανδρης επίθεσης" των "κακών κερδοσκόπων" εναντίον του δολαρίου.

Δε θα υπερασπιστούμε βέβαια τους κερδοσκόπους - απλά ο ατομικός πλουτισμός είναι η βάση ολόκληρου του καπιταλιστικού συστήματος, και είναι μάλλον γελοίο να βλέπει κανείς τους υπερασπιστές του συστήματος αυτού να βοηθούν τους τραπεζίτες-χρηματιστές που δίνουν δάνεια και βοηθούν έτσι "να κινηθεί η αγορά", αλλά όταν ξεσπά κρίση τότε να τα ρίχνουν όλα σε αυτούς, παρουσιάζοντας την κυβέρνηση, τους βιομήχανους και -κυρίως- τον ολιγαρχικό έλεγχο της παραγωγής από τους κεφαλαιοκράτες ως κάτι το "καλό", αν όχι ως κάτι που είναι..."υπεράνω κριτικής"!

Στην ομιλία του, ο Νίξον αναφέρει τις έντονες επιθέσεις των κερδοσκόπων εναντίον του δολαρίου που παρατηρούνταν τότε (και παρατηρούνται και σήμερα).

Ο λόγος για τον οποίο οι κερδοσκόποι όντως επιτίθονταν εναντίον του δολαρίου είναι πως, σε αντίθεση με αυτό που ισχυρίζεται ο Νίξον, ότι "η οικονομία των ΗΠΑ ήταν καταπληκτική", η οικονομία των ΗΠΑ ΔΕΝ ήταν "καταπληκτική".

Ήταν βέβαια μια μεγάλη οικονομία, ωστόσο ΔΕΝ ήταν και τόοοσο "καταπληκτική", σε σχέση με αυτό που ήταν όταν υπογράφτηκε η συνθήκη του Μπρέτον Γουντς.

Όταν υπογράφτηκε αυτή η συνθήκη, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι ΗΠΑ ήταν με διαφορά σε καλύτερη θέση απ' όλον τον δυτικό κόσμο, του οποίου και έγιναν ηγεμόνες.

Από οικονομικής άποψης, είχαν μεγάλη βιομηχανία, που είχε μάλιστα μείνει και σχετικά ανέπαφη από τους φασίστες (σε αντίθεση πχ με την Αγγλία, που ως τότε κυριαρχούσε, αλλά τώρα είχε βομβαρδιστεί άγρια από τις δυνάμεις του Χίτλερ, και ζήτησε μάλιστα δάνειο από τις ΗΠΑ για να βγάλει πέρα, δάνειο το οποίο και έλαβε, με αντάλλαγμα να συμφωνήσει στους όρους των ΗΠΑ για το Μπρέτον Γούντς).

Αυτό που καθόρισε το Μπρέτον Γούντς για το δυτικό κόσμο (η πρώην ΕΣΣΔ ανέλαβε το "ανατολικό μπλοκ") ήταν πως το δολάριο, ως νέο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, θα είχε μια σταθερή ισοτιμία με το χρυσό, και τα άλλα νομίσματα θα συνδέονταν ΟΧΙ με το χρυσό, αλλά με το δολάριο. Δηλαδή το δολάριο ήταν ουσιαστικά ισοδύναμο του χρυσού!

Το πρόβλημα είναι πως, με την πάροδο του χρόνου, οι άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις άρχισαν να "ανακτούν έδαφος", ανασυγκροτώντας την κατεστραμμένη παραγωγική τους βάση και μπορούσαν πλέον να κοιτάζουν σχεδόν "στα ίσια" τις ΗΠΑ. Άρα, ναι μεν οι ΗΠΑ στα χρόνια του Νίξον ήταν ακόμα η κραταιά δύναμη, αλλά ΔΕΝ ήταν και τόοοσο κραταιά όσο επί Μπρέτον Γουντς. Τα πλεονάσματα της δεκαετίας του 1940, όταν η Αμερική είχε μόνη της πάνω από το 50% των παγκόσμιων εξαγωγών, είχαν αρχίσει να μετατρέπονται σε ελλείμματα, και αυτά τα ελλείμματα διογκώθηκαν όταν έπρεπε να πληρώσουν και για την εκστρατεία στο Βιετνάμ.

Επιπλέον, όπως είχε παρατηρήσει από το 1960 περίπου ο Τρίφιν, στο γνωστό "δίλημμα του Τρίφιν" όπως ονομάζεται το φαινόμενο, το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα είναι κάτι που το θέλουν όλοι (προκειμένου να κάνουν αποταμίευση σε αυτό). Γι' αυτό και πρότεινε αντί για το δολάριο να υιοθετηθεί ένα παγκόσμιο νόμισμα, κάτι που είχε προτείνει και ο Κέινς παλιότερα (στη συνθήκη του Μπρέτον Γουντς, στην οποία ήταν παρών). Ο λόγος είναι το ότι αν όλοι θέλουν δολάρια, τότε οι ΗΠΑ είχαν το εξής δίλημμα:

Α) θα πρέπει να τυπώνουν διαρκώς νέα δολάρια για να καλύψουν τη ζήτηση και να συνεχίσει έτσι να υπάρχει καπιταλιστική ανάπτυξη (πχ όλοι χρειάζονται δολάρια για να αγοράσουν πετρέλαιο, και αν δεν έχουν πετρέλαιο, δε μπορούν να έχουν ανάπτυξη), κάτι που όμως είναι προφανώς πληθωριστικό, υποτιμά το δολάριο δηλαδή

Β) θα πρέπει να μην τυπώνουν διαρκώς φρέσκο χρήμα, προκειμένου να μην [υπερ]πληθωριστεί "μέχρι τέλους" το δολάριο, κάτι που όμως θα σταματήσει σε τεράστιο βαθμό την παγκόσμια καπιταλιστική ανάπτυξη.

Οι ΗΠΑ συνέχισαν να τυπώνουν χρήμα, φαινόμενο μάλιστα που γιγαντώθηκε και λόγω του πολέμου στο Βιετνάμ στα χρόνια του Νίξον, ο οποίο κόστισε πολύ ακριβά [και] από οικονομικής άποψης.

Όμως, θυμηθείτε αυτό που είπαμε και πιο πριν, ότι δηλαδή το δολάριο ήταν ισοδύναμο του χρυσού, με τον οποίο ήταν συνδεδεμένος με μια σταθερή ισοτιμία.

Όμως, ο χρυσός δεν "εκτυπώνεται", άλλωστε, ένα από τα βασικά του πλεονεκτήματα ως αποθήκη πλούτου εδώ και χιλιάδες χρόνια, ανεξαρτήτως σε πιο "χρηματοποιημένο" σύστημα βρισκόμαστε, είναι ακριβώς το ότι είναι σπάνιος, και εξορύσσεται με "αργό ρυθμό".

Αν όμως οι ΗΠΑ τυπώνουν πολλά δολάρια, και ο χρυσός που έχουν μένει σχετικά σταθερός, πώς γίνεται να διατηρηθεί η μεταξύ τους σταθερή ισοτιμία;

Είναι σα να λέμε ότι βάζω δύο αυτοκίνητα δίπλα-δίπλα στο δρόμο, και ενώ το ένα "ίσα που τσουλάει", το άλλο τρέχει με 100χμλ/ώρα, αλλά παρόλα αυτά εγώ περιμένω να παραμείνουν δίπλα-δίπλα.

Ε αυτό δε γινόταν. 

Άρα, θα έπρεπε να αλλάξει η μεταξύ τους ισοτιμία, δηλαδή το δολάριο να υποτιμηθεί έναντι του χρυσού (που παραμένει γενικά σταθερός όπως είπαμε). Αφού οι ΗΠΑ ήθελαν να το πληθωρίσουν, θα έπρεπε να δεχτούν και την υποτίμηση του. Αυτό το είχαν προφανώς καταλάβει και οι κερδοσκόποι, εξ ου και οι "επιθέσεις" τους εναντίον του δολαρίου που αναφέρει και ο Νίξον (όλοι αγόραζαν χρυσό και πούλαγαν τα δολάρια, αναμένοντας μια υποτίμηση του δολαρίου έναντι του χρυσού).

Αυτό που έκανε ο Νίξον ήταν να καταργήσει εντελώς τη μεταξύ τους σχέση, τον "κανόνα του χρυσού". Αυτό "του έλυσε τα χέρια", προκειμένου να μπορεί να τυπώσει όσα δολάρια ήθελε.

Επίσης, όπως έχουμε δει και σε παλιότερα άρθρα, οι ΗΠΑ έκαναν μια συμφωνία με τους πετρελαιάδες, ώστε οι χώρες αυτές να δέχονται ως πληρωμή για το πετρέλαιο τους δολάρια και μόνο δολάρια, και οι ΗΠΑ ως αντάλλαγμα τους έχουν αφήσει ανενόχλητους να σχηματίσουν το καρτέλ του (ΟΠΕΚ), καθορίζοντας μονοπωλιακά τις τιμές. Έτσι, οι ΗΠΑ "προστάτευσαν" το δολάριο, καθώς έστω και άτυπα το έχουν συνδέσει με έναν "κανόνα του πετρελαίου", υποχρεώνοντας όλες τις χώρες να εξακολουθούν να χρειάζονται δολάρια, και άρα να το στηρίζουν.

Όμως, καθώς πλέον το δολάριο πληθωρίζεται με ρυθμούς-ρεκόρ, τα "ξεχασμένα" αυτά διλήμματα ξαναέρχονται στη επιφάνεια, και μάλιστα πιο έντονα από ποτέ:

Το δολάριο πληθωρίζεται σε ρυθμούς ρεκόρ, η οικονομία των ΗΠΑ είναι μη ανταγωνιστική σε σχέση πχ με αυτή της Γερμανίας ή της Κίνας (πότε είδατε για τελευταία φορά σε κάτι να αναγράφεται "made in USA";), και σιγά-σιγά δημιουργείται "αντίπαλο δέος" για τις ΗΠΑ με τη συμμαχία Κίνας Ρωσίας, και την Ευρώπη (Γερμανία-Γαλλία) να έλκεται από αυτούς.

Το δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα δεν έχει πολύ χρόνο ζωής, διότι οι ΗΠΑ θα το πληθωρίσουν (ήδη έχει αρχίσει) "μέχρι τέλους".

Όσο περισσότερο το αντιλαμβάνονται αυτό οι ανταγωνιστές τους, τα υπόλοιπα κράτη, διάφοροι "κερδοσκόποι" (ιδιώτες κεφαλαιοκράτες), κτλ, τόσο θα απομακρύνονται από αυτό, προκειμένου να μη χάσουν άλλα λεφτά, και θα πιέζουν για ένα νέο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα, που θα αντανακλά τους νέους συσχετισμούς δυνάμεων. Η πίεση αυτή θα είναι "διακριτική", όσο το δυνατόν, ώστε "να μη ξυπνήσουν τα κοιμισμένα πλήθη", και έχουμε μια ανεξέλεγκτη κατάρρευση του δολαρίου, αντί για μια όσο το δυνατόν ελεγχόμενη (απ' αυτούς) και μακρόχρονη κατάρρευση του, ώστε να ελαχιστοποιήσουν τις απώλειες τους (μιας και οι περισσότεροι "μεγάλοι παίχτες", κεντρικές τράπεζες, κτλ) κατέχουν πολύ μεγάλες ποσότητες δολαρίων).

Όσο για το χρυσό, τα έχουμε πει χίλιες φορές. Είναι τα μόνο που θα μείνει σταθερό, όταν όλα τα άλλα θα πληθωρίζονται (υποτιμούνται).

Άλλωστε, αυτή είναι η "λειτουργία" του χρυσού, είναι αποθήκη του πλούτου.

Η μεταπολεμική περίοδος ήταν μια σχετικά μεγάλη, από ιστορικής άποψης, περίοδος αδιάκοπης καπιταλιστικής ανάπτυξης. Υπήρξαν βέβαια και εξεγέρσεις, και πόλεμοι, και χούντες, και χίλια δυο άλλα. Γενικά μιλώντας όμως, είχαμε καπιταλιστική ανάπτυξη. Άρα, γιατί να αποθηκεύσει κάποιος το κεφάλαιο του στο χρυσό, όταν μπορεί να το επενδύσει σε βιομηχανίες, στο χρηματιστήριο ή ξέρω και εγώ που αλλού, και να αυγατίσει έτσι τον πλούτο (το κεφάλαιο) του;

Η μεταπολεμική περίοδος τελειώνει όμως - και έως ότου "κινεζοποιηθούν" οι εργάτες στη δύση, ώστε να είναι ανταγωνιστικοί με αυτούς της Κίνας ή έστω της Βουλγαρίας, μην περιμένετε επενδύσεις. Έτσι, όλοι "αποθηκεύουν" το κεφάλαιο τους στο χρυσό, περιμένοντας "καλύτερες μέρες" για επενδύσεις (δηλαδή την "κινεζοποίηση" των εργατών).

***

Βέβαια, οι ΗΠΑ κατάφεραν να συνδέσουν το δολάριο με το πετρέλαιο, η τιμή του οποίου καθορίζεται σε δολάρια (και μόνο σε δολάρια ( εξ ου και ο όρος"πετροδολάρια")). Έτσι, αν θέλει κανείς πετρέλαιο, πρέπει να πληρώνει σε δολάρια τους πετρελαιάδες. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους δε βγάζουν άχνα για το μεγαλύτερο καρτέλ τους κόσμου, τον ΟΠΕΚ, που ελέγχει μονοπωλιακά τις τιμές του πετρελαίου (πόσο είπαμε αλήθεια ότι πληρώνετε τη βενζίνη στο βενζινάδικο; Είναι εντυπωσιακό το πόσα ακούγονται για τους μικροεγκληματίες βενζινοπώλες που κλέβουν με τσιπάκια στις αντλίες, την ίδια ώρα που δεν ακούγεται τίποτα για τους μεγαλοαπατεώνες του ΟΠΕΚ που έχουν ρημάξει τους λαούς σε παγκόσμια κλίμακα).

Η πτώση των ΗΠΑ όμως φέρνει "ρωγμές" στη συμφωνία αυτή με τον ΟΠΕΚ, που πλέον εξάλλου έχει βρει άλλο πελάτη (την Κίνα, που καταναλώνει ακόμα περισσότερη ενέργεια από τις ΗΠΑ και γενικώς "ανεβαίνει").

Ο πρώτος που αμφισβήτησε τη σύνδεση του πετρελαίου με το δολάριο, ήταν ο γνωστός Σαντάμ Χουσείν.

Το 2000, το Ιράκ άρχισε να πουλάει πετρέλαιο και σε ευρώ, κάτι που μάλιστα του απέφερε και κέρδη, σε σχέση με το να το πούλαγε σε δολάρια, καθώς το ευρώ ανατιμήθηκε σε σχέση με το δολλάριο. Ας δούμε ένα άρθρο της Guardian από το 2003 επί του θέματος:

Iraq nets handsome profit by dumping dollar for euro

A bizarre political statement by Saddam Hussein has earned Iraq a windfall of hundreds of million of euros. In October 2000 Iraq insisted on dumping the US dollar - 'the currency of the enemy' - for the more multilateral euro.

The changeover was announced on almost exactly the same day that the euro reached its lowest ebb, buying just $0.82, and the G7 Finance Ministers were forced to bail out the currency. On Friday the euro had reached $1.08, up 30 per cent from that time.

Almost all of Iraq's oil exports under the United Nations oil-for-food programme have been paid in euros since 2001. Around 26 billion euros (£17.4bn) has been paid for 3.3 billion barrels of oil into an escrow account in New York.

The Iraqi account, held at BNP Paribas, has also been earning a higher rate of interest in euros than it would have in dollars.

At the time of the change the UN issued a report saying that the move could cost Iraq up to £270 million. Independent experts questioned the value of buying into a plummeting currency.

Μετά από αυτή την κίνηση του Σαντάμ, που μάλιστα ήταν και επωφελής, οι ΗΠΑ μπούκαραν και τον ισοπέδωσαν. Προφανώς αν συνέχιζε ο -πρώην σύμμαχος- Σαντάμ, θα έβρισκε και μιμητές, και τότε το δολάριο θα έχανε την "αποκλειστικότητα" που τώρα έχει ως νόμισμα των συναλλαγών πετρελαίου.

Ο Σαντάμ μάλιστα κρεμάστηκε και οι ΗΠΑ το έδειξαν ως προειδοποίηση σε όλους και στην παγκόσμια τηλεόραση. Όσο για τα ανδρείκελα που τοποθέτησαν οι ΗΠΑ στο Ιράκ, εννοείται πως ανέτρεψαν την απόφαση του Σαντάμ να πουλάει πετρέλαιο σε ευρώ, και επανέφεραν το μονοπώλιο του δολαρίου.

Λίγο μετά όμως εμφανίστηκε κι άλλος, ο Αχμαντινετζάντ. Και αν μπορούσαν να ανοίξουν και τρίτο ταυτόχρονο μέτωπο οι ΗΠΑ, εκτός του Ιράκ και του Αφγανιστάν, θα το είχαν ήδη κάνει, καθώς άσχετα με το πυρηνικά που έχει ή δεν έχει το Ιράν, έχει σίγουρα μια [οικονομική] πυρηνική βόμβα, την πώληση πετρελαίου σε άλλο νόμισμα από το δολάριο. Δεν είναι τυχαίο που διαρκώς μας λένε για το πόσο απάνθρωπο είναι το εκεί καθεστώς (ενώ πχ για το τρισχειρότερο καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας δεν λένε ποτέ τίποτα, μιας και αυτοί είναι -προς το παρόν- πιστοί στο δολάριο)

Πριν μερικά χρόνια, το Ιράν άρχισε να φωνάζει και αυτό εναντίον του δολαρίου, και θέλησε να πουλήσει σε ευρώ το πετρέλαιο του (ενώ τώρα είδαμε στην αρχή του ποστ ότι ετοιμάζεται να σναλλάσεται με την Ινδία σε άλλα νομίσματα πλην του δολαρίου, αλλά και του ευρώ). Εδώ ένα άρθρο του Reuters από το 2007:

Iran stops selling oil in U.S. dollars -report

The ISNA news agency did not give a direct quote from Oil Minister Gholamhossein Nozari. A senior oil official last month said "nearly all" of Iran's crude oil sales were now being paid for in non-U.S. currencies.

For nearly two years, OPEC's second biggest producer has been reducing its exposure to the dollar, saying the weak U.S. currency is eroding its purchasing power.

Iranian President Mahmoud Ahmadinejad, who often rails against the West, has called the U.S. currency a "worthless piece of paper."
Nozari told ISNA: "In regards to the decrease in the dollar's value and the loss exporters of crude oil have endured from this trend, the dollar is no longer a reliable currency."

"This is why, at the meeting of the heads of states, Iran proposed to OPEC members that a currency (for oil exports) would be determined that would be reliable and would not cause any loss to exporter countries," he said. 

Ο Αχμαντινετζάντ μπορεί να έλεγε "και μια κουβέντα παραπάνω" καμιά φορά, αλλά πάντως από την πλευρά του, ως έμπορος πετρελαίου, δεν έχει άδικο. Και δεν ήταν ο τελευταίος πετρελαιάς που διαμαρτυρήθηκε - μετά ήρθε η σειρά του Καντάφι, που και αυτός βομβαρδίστηκε:

Some believe it is about protecting civilians, others say it is about oil, but some are convinced intervention in Libya is all about Gaddafi’s plan to introduce the gold dinar, a single African currency made from gold, a true sharing of the wealth.

In the months leading up to the military intervention, he called on African and Muslim nations to join together to create this new currency that would rival the dollar and euro. They would sell oil and other resources around the world only for gold dinars.

Η φωτογραφία είναι από την πετρελαική κρίση του 1973, με τα βενζινάδικα να μην έχουν βενζίνη, διότι ο ΟΠΕΚ είχε σταματήσει τις εξαγωγές πετρελαίου

Κλείνουμε με κάτι ακόμα από το παρελθόν, ως υπενθύμιση για το μέλλον:

Δύο χρόνια μετά την κατάργηση του κανόνα του χρυσού, οι Σαουδάραβες κήρυξαν εμπάργκο στη Δύση, σταματώντας να στέλνουν πετρέλαιο, και απαιτώντας να πληρώνονται σε χρυσό (αντί για τα πληθωριζόμενα δολλάρια). Τελικά, δέχτηκαν τα δολάρια, αλλά σε μια νέα, πολύ υψηλότερη ισοτιμία ώστε να "ισοφαριστεί" ο πληθωρισμός (υποτίμηση της αξίας τους).

Ετοιμαστείτε για κάτι αντίστοιχο και σήμερα: Το Μπρέτον Γούντς πνέει τα λοίσθια, μαζί με την ηγεμονία των ΗΠΑ-Δύσης, και ο κόσμος θα αναζητήσει άλλο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα, που θα αντικατοπτρίζει τα νέα δεδομένα και συσχετισμούς.