Η Αμερική βαδίζει σταθερά στο δρόμο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Είχαμε δει παλιότερα μια ανάλυση που αποδείκνυε ότι ακόμα και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία οι κοινωνικές ανισότητες ήταν μικρότερες απ' ότι στην Αμερική του σήμερα.

Σήμερα, θα δούμε μια άλλη ανάλυση που βρήκαμε (αλλά δεν είχαμε χρόνο να τη μεταφράσουμε, οπότε απλά θα τη διαβάσετε στα αγγλικά, αν ξέρετε).

Η ανάλυση αυτή ασχολείται με το πως η παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε ως αποτέλεσμα τη διαρκή υποτίμηση του νομίσματος της, του δηναρίου.

Είναι γνωστό ότι το δηνάριο ήταν αρχικά ασημένιο, αλλά όσο περισσότερο σάπιζε η Αυτοκατορία, τόσο περισσότερο το υποτιμούσαν, αντικαθιστώντας το ασήμι με χαλκό, ή και με ζινγκ (ούτε καν χαλκό).

Η περιεκτικότητα του νομίσματος σε ασήμι είχε φτάσει ουσιαστικά στο μηδέν όταν η Ρώμη κατέρρευσε, όπως βλέπετε και στο δεύτερο διάγραμμα που παρουσιάζουμε παραπάνω (στο πρώτο διάγραμμα βλέπουμε την αντίστοιχη πτωτική τάση του δολαρίου έναντι του χρυσού στην εποχή μας).

The Roman Denarius And The US Dollar: Birds Of A Feather?

I found the chart showing the decline of the silver content of the Roman denarius quite fascinating. It reminded me of the chart of the loss of US$ purchasing power since 1774. I will show that chart again later. First, the denarius.

The Roman denarius was the reserve currency of the Roman Empire. It came into use around 212 BC and was a kind of successor to the Greek drachma, which was the reserve currency during the period of the Greek empire. The denarius was set at a price of 10 bronze asses (no jokes, please). Two-and-a-half asses were equivalent to a sestertius; 25 denarii equalled a gold aureus.

Initially, the denarius contained roughly 90% silver. In terms of measurement, it contained 4.5 grams of silver. It formed the backbone of the Roman Republic.

Its debasement began near the end of the Republican period and the start of the period known as the Roman Empire. Under the emperor Augustus (27 BC - 14 AD) the silver content fell to 3.9 grams. Under Nero (54-68 AD) it was reduced again, to 3.4 grams. It continued to be lowered under later emperors but it was towards the end of the third century AD that a more serious debasement got under way. Under the emperor Commodus (177-192 AD), the silver content fell to 70%, and then following a brief period of civil war, the emperor Septimus Severus (193-211) lowered the silver content to 45%.

Foreign wars, a vast empire to police and finance, a restless population where there were soon more on the dole than there were working gave rise to a series of monetary crises. The debasement of the denarius continued with the introduction of the antoninianus in 215 AD under the emperor Caracalla (198-217). The antoninianus initially was made of silver and was set at two denarii. The antoninianus was then debased and eventually was made of just bronze, although sometimes washed with silver.
The introduction of the antoninianus unleashed inflation. This, coupled with depletion of the Roman silver mines, meant silver became scarce and coins in circulation were primarily bronze. Even the bronze coins were debased with the use of tin or zinc.

But the emperors still had to pay their armies to buy loyalty. This led to further debasement of the currency. Emperors came and went, and while there were attempts to increase the weight of the antoninianus under Aurelian (270-275 AD), the debasement continued. The silver purity of the antoninianus, which was around 40% in 240, was down to 5% by 270. Old sestertius and asses were melted down to make new antoninianus.

Diocletian (284-305 AD) attempted to reform the monetary system before abdicating. He re-established the gold aureus and brought back the denarius, now called the argentus. The common coin was bronze and known as the follis. The antoninianus continued to be produced although it was now made of bronze; five antoninianus were equal to one follis.

However, the new system was largely unsuccessful as again a lack of silver soon had them debasing even the argentus. By 310 AD, the argentus silver content was only 50% of what it had been initially, and the antoninianus eventually disappeared as the bronze weight of the follis was reduced. There were further attempts to reform the monetary system but the end result was the same. By the fifth century, the bronze follis fell into disrepute and the long period of the Roman Empire ended. If there was one thing that did hold its value it was the gold aureus, but it too was replaced by the gold solidus under Constantine I 'the Great' (310-337 AD) and his son Constantine II (337-340 AD).

The collapse of the Empire was economic, and at the heart of it was debasement of the currency. One cannot but be struck by the words of Marcus Tullius Cicero in 55 BC (the quote in the denarius chart above), long before the actual collapse of the Roman Empire. One can only guess that the rot was visible even as the Roman Republic was ending.
Yet his words could echo today. Start with "the budget should be balanced". The US has been running a budget deficit almost continually since 1961. There have been only five years since then where the budget was in surplus - in 1969, under Richard Nixon, and 1998-2001 under Bill Clinton. Annual deficits grew under Johnson (1963-68), Nixon (1968-74) and Carter (1976-80) but exploded under Reagan (1980-88) and Bush 1 (1988-92). There were some surpluses under Clinton (1992-2000) and then the deficits exploded again under Bush II (2000-08). Obama came to power as the financial panic of 2008 unfolded and was handed the bail-outs of Bush II. That exploded the annual budget deficits once again, although they have since come down somewhat.

The public debt of the US has shot up to $17 trillion and continues to rise. The US debt has grown from under $11 trillion at the time of the 2008 financial crash. Cicero's remark about "assistance of foreign lands" is interesting. The US spends roughly $50 billion annually in foreign aid. According to www.foreignassistance.gov , the top recipient for 2014 will be Afghanistan, which will receive $3.5 billion. Rounding out the top five are Israel at $2.9 billion, Iraq $2.3 billion, Pakistan $1.9 billion and Egypt $1.7 billion. To put this in some perspective, bankrupt Detroit is to receive $300 million in Federal assistance and according to reports will not be bailed out. The foreign aid for the most part has been in place for years and is given annually. In the past Israel has been the largest recipient.

Possibly the most interesting comment is that "people must learn to work, instead of living on public assistance." Some interesting facts:

• More people in the US receive some form of federal assistance than work full-time. Those receiving assistance include food stamps, Medicaid, supplementary security income (could be age related), women and children's programs, subsidized housing and temporary assistance programs.
• 1.2 million US students are homeless.
• One out of every six Americans lives in poverty.
• The gap between the rich and the poor is at an all-time high. The Gini coefficient, a measurement of wealth disparity, was last reported (2011) at 47.7 for the US (where 100 is absolute inequality and 0 is absolute equality). It was 38.6 in 1968. Canada's last reported Gini coefficient was 32.6 (but is probably higher now).
• The working poor and those living on or close to minimum wage is the fastest growing segment of the US population.
• According to an article in Business Week, a study discovered that 300 employees at a Wal-Mart had collected over $1 million in public assistance. http://www.businessweek.com/articles/2013-10-23/more-than-half-of-walmarts-hourly-workers-make-less-than-25-000#r=rss . Another story I read told about a Wal-Mart worker seeking what seemed to be a pay raise, to be told that she was eligible for public assistance and should apply.
• Even as the incomes of the wealthy grow, the median household income continues to fall steadily since 2000.
• One in every four US workers has a job that pays $10 an hour or less.
• One out of five US households is on food stamps.
• One out of four children in the US is on food stamps. According to statistics, 45% of Miami children live in poverty; so do 50% of Cleveland children and 60% of Detroit children.
• It has been reported that four out of five adults in the US "struggle with joblessness, near poverty or reliance on welfare for at least a part of their lives". http://www.usatoday.com/story/money/business/2013/07/28/americans-poverty-no-work/2594203
• It has been reported that roughly 57% of children in the US live in a home that is considered low income or impoverished.

If you have a professional job and/or both spouses working, you probably live a good way of life. But the US is headed in the opposite direction as homelessness and poverty grow and the middle class declines. It is similar in Canada although not yet as stark. Many point to what appears to be a booming stock market and rising housing prices as evidence that all is well. The problem is that stock and housing prices are rising not because of sound economic fundamentals but because of excess liquidity in the financial system, due to abnormally low interest rates (giving rise to easy credit) and QE.

If the rise in the value of the stock market and housing prices were based on strong fundamentals, the money multiplier and money velocity would be growing, not falling to record lows. What is taking place is not much different from the housing bubble that occurred up until 2007 that led inevitably to the collapse of 2008. The same thing happened in the 1990s and led to the high-tech/internet collapse of 2000-02. One can go back even further to the "Roaring Twenties" which was another period of speculation fed by easy credit. That led directly to the Great Depression.

This current period of easy money combined with QE will most likely end the same way, with a huge financial collapse. Money has no value. Since the creation of the Federal Reserve in 1913 the US$ has lost over 90% of its purchasing power.

When the US was formed, they tried to finance their revolution with a currency known as Continental Dollars. They printed so many that inevitably the Continental collapsed and a depression followed. The Coinage Act of 1792 defined the US$ as being 371¼ grains of pure silver. Yes, the US started on a silver standard. The Act also set the gold/silver ratio at 15. If that ratio were in place today, silver would be $90 an ounce and not $23. The US basing its money system on silver and defining the gold/silver ratio was no different from the Romans setting the value of the denarius in relation to the gold aureus.

It was probably inevitable that there arose a desire to mess with the system. The system was constraining as both gold and silver are scarce. In the late nineteenth century a huge influx of silver set off a period of inflation. The US switched to a gold standard. The US$ was redefined as 23.22 grams of gold and the price was set at $20.67 an ounce. The depressions of the late nineteenth century and some banking panics in the early years of the twentieth (1903 and 1907) led to the creation of the Federal Reserve in 1913. One of the things the Fed wanted to do was gain control over gold. Once that was established, they were in a position to expand credit in a manner that would benefit their shareholders - the large money center banks.

The crash of 1929 and the Great Depression changed the gold standard once again. The crash sparked a rush from US$ into gold. There was soon a shortage of gold. The US$ was being debased against it. The result was the 69% devaluation of the US$ in 1933, as the US$ was redefined once again as equal to 13.71 grams of gold and the price jumped from $20.67 to $35. The government confiscated gold at the old price. That was intended to shore up the US$. The world tried to create a sound money system with the Bretton Woods Agreement of 1944. Bretton Woods set the US$ as the world's reserve currency and it was convertible into gold at $35. It was not quite a gold standard but at least it was backed by gold.

The costs of the Vietnam War and the expansion of the social system in the 1960s sparked inflation and a devaluation of the US$. By August 1971, any pretence of a gold standard was gone and the world embarked on the current period of fiat currencies. Note: Some of the preceding was articulated in a great article entitled "Sound Money". It can be found at http://www.24hgold.com/english/news-gold-silver-sound-money.aspx?article=486639784F8350&redirect=false&contributor=Doug+Hornig&mk=1

Since 1971, money, credit and debt have exploded. The Western economies (US, Canada and the Eurozone, plus Japan) are buried in debt and economic stagnation. There is probably no way out of it. What the monetary authorities are trying to do is delay the inevitable financial collapse and depression. Naturally, they do not believe it is inevitable, and so far their efforts have been somewhat successful.

The creation of stock market and housing bubbles, however, as history has shown, end badly. Marcus Cicero was right: one cannot have more people collecting welfare than are working. Society most likely will fray badly if the current decline into poverty continues. The Fed buying up the bonds through QE is an experiment that has never been tried before. Everyone believes that the Fed could eventually end the QE program (the "taper") but the reality is they cannot as some believe that the QE program is not primarily to aid the economy but to help bail out the banks that continue to hold potentially $billions of bad debt. After five years of QE1, QE2, Operation Twist and now QE3, the economy is actually slowing again, not growing. Who will buy the Fed's $3.7 trillion (and growing by $1 trillion a year) of bonds? As a popular advertisement says, "NOBODY".

Like the Roman Empire, the long slide is entrenched. The question is how long it will last, and at what point will the US$ be used instead as firewood or toilet paper. The Roman Empire took 200 years to collapse after the long decline began to accelerate late in the third century. The fourth and fifth centuries, however, were a period defined by wars, civil wars, confiscation and even nationalization. The signs are there that the current direction is the same.

Below is the chart of the US$ purchasing power relative to gold. Yes, it is a repeat, but it is a chart worth repeating. Compare it to the collapse of the denarius. History may not repeat but it can rhyme.

"Σκληρή κριτική ΗΠΑ στη γερμανική οικονομική πολιτική" (χαχαχαχα)

Το σημερινό πρωτοσέλιδο της γερμανικής εφημερίδας Die Zeit: 1 εικόνα = 1000 λέξεις

Έχουμε δει ξανά και ξανά την απομάκρυνση της Γερμανίας από την Αμερική, καθώς τα συμφέροντα της βρίσκονται σε Ρωσία και Κίνα (η Ρωσία της δίνει ενέργεια, η Κίνα απορροφά της εξαγωγές της). Επιπλέον, η Γερμανία προωθεί το ευρώ ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα αντί του δολαρίου, με τη διακριτική -προς το παρόν- στήριξη Ρωσίας και Κίνας.

Στα πλαίσια λοιπόν της διαμάχης τους, η Αμερική βγήκε σήμερα και ζητά ουσιαστικά από τη Γερμανία...να σταματήσει να είναι τόσο ανταγωνιστική!

Για να το πούμε με απλά λόγια, είναι σα να βγαίνει μια ποδοσφαιρική ομάδα της Ισπανίας και να ζητά από τη Μπαρτσελόνα...να μην παίζει τόσο καλά, ώστε να μην κυριαρχεί και να μην σαρώνει τα πρωταθλήματα.

Σταμάτα να βάζεις γκολ ρε Μέσι, από εδώ και πέρα να ρίχνεις τη μπάλα στην εξέδρα αντί για τα δίχτυα

Ίσως βέβαια να ήταν καλύτερα αν υπήρχε μεγαλύτερος ανταγωνισμός στο πρωτάθλημα, αντί η Μπαρτσελόνα να μονοπωλεί τους τίτλους. Και επίσης η Μπαρτσελόνα ίσως να χρησιμοποιεί και αθέμιτες μεθόδους για να κερδίζει, αξιοποιώντας τη δύναμη και την ισχύ της (δε ξέρω για τη Μπαρτσελόνα, αλλά η Γερμανία σίγουρα το κάνει, παίζοντας "βρώμικα" όταν αυτό χρειάζεται και τη βοηθά).

Όμως, νομίζω ότι όλοι καταλαβαίνουμε ότι η ίδια η φύση του συστήματος εξωθεί την Μπαρτσελόνα να παίζει πάντα με σκοπό τη νίκη. Είναι σχεδόν κωμικό να ζητάει κάποια άλλη ομάδα από τη Μπαρτσελόνα να μην παίζει τόσο καλά, και σίγουρα είναι μάταιο (δεν πρόκειται ποτέ να πραγματοποιηθεί).

Ομοίως, είναι κωμικό και μάταιο να ζητάει κάποιος από τη Γερμανία να είναι πιο ανταγωνιστική απ' όλους. Σκοπός του κάθε ιμπεριαλιστή είναι η κυριαρχία, και η μεγιστοποίηση των κερδών του. Αυτό προφανώς μπορεί να το κάνει ρημάζοντας του εργάτες, και εξολοθρεύοντας τους ανταγωνιστές του, ώστε να κυριαρχήσει αυτός.

Η Γερμανία, όπως και η Κίνα, το καταφέρνουν αυτό σήμερα, μιας και όλος ο πλανήτης επιλέγει τα γερμανικά προϊόντα (λόγω ανώτερης ποιότητας), και τα κινέζικα προϊόντα (λόγω χαμηλότερης τιμής).

Γι' αυτό και οι χώρες αυτές έχουν εξαγωγές, και εμπορικά πλεονάσματα, σε αντίθεση με τους Αμερικάνους, που από εκεί που ήταν η μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη του κόσμου, τώρα έχουν συσσωρεύσει τεράστια χρέη και ελλείμματα (γι' αυτό άλλωστε και οι Αμερικάνοι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να τυπώνουν δολάρια για να καλύψουν τις τρύπες των ισολογισμών τους, ενώ η Γερμανία έχει την επιλογή να ΜΗΝ τυπώνει ευρώ, και να βασιστεί στην βιομηχανική της βάση για να δημιουργήσει πλούτο, αντί να υπερπληθωρίσει το νόμισμα).

Για όποιον δεν είναι κομμουνιστής, και άρα -τελικά- υπερασπίζεται τον καπιταλισμό, θα πρέπει να πούμε το εξής: Στο σύστημα αυτό, μια χούφτα ιμπεριαλιστές κυριαρχούν τελικά στον κόσμο, και οι εργάτες υποφέρουν κάτω από το ζυγό τους, με αυτούς να μάχονται μεταξύ τους για την κυριαρχία (καμιά φορά και με στρατιωτικά μέσα - έχουν ήδη κάνει δύο παγκόσμιους πολέμους). Αν λοιπόν όντως σας αρέσει αυτό το σύστημα, και θέλετε τον καπιταλισμό, τότε το καλό που σας θέλω να είστε αρκετά ανταγωνιστικοί, αλλιώς η Μπαρτσελόνα θα σας σαρώσει, και δε θέλω μετά να βγαίνετε και να παραπονιέστε σαν τους Αμερικάνους, ζητώντας από την Μπαρτσελόνα να μην παίζει και τόσο καλά...

Σκληρή κριτική ΗΠΑ στη γερμανική οικονομική πολιτική

Επικρίνει την εξάρτηση του Βερολίνου από τις εξαγωγές (σ.σ. ενώ η εξάρτηση των ΗΠΑ από τις...εισαγωγές είναι καλύτερα - χαχαχαχα)

Σε ασυνήθιστα σκληρούς τόνους επικρίνει το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών την γερμανική οικονομική πολιτική, υποστηρίζοντας πως η γερμανική εξάρτηση σε ισχυρές εξαγωγές και σε χαμηλή εσωτερική ζήτηση ασκεί πιέσεις τόσο στην Ευρωζώνη όσο και στην παγκόσμια οικονομία.

Οι επικρίσεις δεν είναι νέες, αλλά στην τελευταία τακτική έκθεση (αγγλικά)του αμερικανικού υπουργείου «αναβαθμίζονται» σε ένα από τα βασικά σημεία της έκθεσης -μαζί με την κινεζική πολιτική για το ρενμίνμπι και τη νομισματική πολιτική της Ιαπωνίας.

Με τη σαφή διατύπωση των επικρίσεων που χρησιμοποιεί η έκθεση, η Ουάσινγκτον απομακρύνεται από τη γραμμή που πάγια κρατά έναντι του Βερολίνου για «ήπιες επισημάνσεις» σχετικά με το οικονομικό μοντέλο που ακολουθεί.

Οι αμερικανοί αξιωματούχοι κατά κανόνα απέφευγαν ανοικτές επικρίσεις στη γερμανική στάση για την εσωτερική ζήτηση και φρόντιζαν να κρατούν χαμηλούς τόνους όταν ρωτούνταν ποια συγκεκριμένα μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για ενίσχυση της γερμανικής εσωτερικής ζήτησης.

Ήδη το πρωί της Πέμπτης, τα περισσότερα γερμανικά ΜΜΕ -ανάμεσά τους το Spiegel και η FAZ- επισημαίνουν πως η όξυνση των τόνων γίνεται σε «κακό τάιμινγκ», καθώς τις σχέσεις Ουάσινγκτον και Βερολίνου βαρύνει η υπόθεση των παρακολουθήσεων της NSA.

 Στην εξαμηνιαία έκθεσή του, το αμερικανικό υπουργείο αναφέρει ότι η Γερμανία «έχει διατηρήσει μεγάλο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών κατά τη διάρκεια της κρίσης στην Ευρωζώνη, και το 2012 το ονομαστικό πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της ήταν μεγαλύτερο από εκείνο της Κίνας».

[Στο διάγραμμα βλέπουμε τον "κατήφορο" των ΗΠΑ: Από την έναρξη της μεταπολεμικής περιόδου και μετά, ο παραγωγικός τομέας της οικονομίας διαρκώς συρρικνώνεται, ενώ αντίθετα φουσκώνει ο τομέας των "υπηρεσιών" (κάποιες εκ των οποίων είναι όντως χρήσιμες, αλλά οι περισσότερες είναι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, με τη Wall Street να διογκώνεται, και να λεηλατεί τον πλούτο των άλλων, αντί να παράγει πλούτο. Αυτό όμως οδηγεί νομοτελειακά στη σαπίλα...)]

Bundesbank: Σιγά-σιγά να αφήσουμε τα χρεωκοπημένα κράτη να χρεωκοπήσουν, δεν τα χρειαζόμαστε άλλο

Πριν μερικά χρόνια, όταν πρωτοξέσπασε η κρίση, ολόκληρο το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα ήταν χρεωκοπημένο (διότι οι τράπεζες είχαν δώσει δάνεια και άλλες πιστώσεις σε κράτη, σε επιχειρήσεις και σε ιδιώτες που δε μπορούσαν να αποπληρωθούν).

Τα κράτη λοιπόν πήραν ομόφωνα την απόφαση να διασώσουν τις τράπεζες, αλλά και τον εαυτό τους, από τη χρεωκοπία, δίνοντας τεράστια "πακέτα σωτηρίας" (μιλάμε για τρισεκατομμύρια δολάρια).

Τα λεφτά αυτά προήλθαν καταρχήν από "μέτρα λιτότητας" που εφαρμόστηκαν εις βάρος των κατώτερων στρωμάτων της κοινωνίας, και κατά δεύτερον από την εκτύπωση πληθωριστικού νομίσματος.

Χώρες όπως η Αμερική, η Ιαπωνία, κτλ δε μπορούν πλέον να επιβιώσουν χωρίς να τυπώνουν νόμισμα, είναι "υπερβολικά εθισμένες" και "εξαρτημένες" από αυτό.

Η ευρωζώνη (Γερμανία) δε θέλει να υπερπληθωρίσει το ευρώ, και γι' αυτό εφαρμόζει περισσότερο μέτρα λιτότητας. Στόχος είναι το ευρώ να μείνει σταθερό, και άρα να προτιμηθεί ως μέσο αποταμίευσης από τους ιμπεριαλιστές, παίρνοντας τη θέση του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, όταν τελικά το δολάριο υπερπληθωριστεί.

Αρχικά βέβαια, όταν κινδύνευαν με κατάρρευση οι πάντες, τότε και η ΕΚΤ τύπωσε ευρώ και διέσωσε τις χρεωκοπημένες τράπεζες, αλλά και τα χρεωκοπημένα κράτη της ευρωζώνης, τα οποία φρόντισε να τα κρατήσει τεχνητά στο χείλος της χρεωκοπίας, ώστε να αρπάξει ότι "ασημικά" μπορεί, και να δώσει χρόνο στις τράπεζες να ξεφορτωθούν τα ομόλογα των χωρών PIIGS που κατείχαν.

Τώρα λοιπόν που η διαδικασία αυτή έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, και οι τράπεζες είναι σχετικά καλύτερα, η ευρωζώνη ξεδιπλώνει σιγά-σιγά το σχέδιο της για χρεωκοπίες.

Η "πρόβα τζενεράλε" ήταν η Κύπρος, μια χρεωκοπημένη χώρα, με χρεωκοπημένες τράπεζες, που αν η ευρωζώνη ήθελε, θα μπορούσε εύκολα να τη διασώσει, τυπώνοντας λίγα "δισεκατομμυριάκια" (εδώ είχε τυπώσει πολύ περισσότερα για χατήρι των τραπεζών, δε θα ήταν πρόβλημα να τύπωνε λίγα δις ακόμα για να σώσει μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος, που δε χρειάζεται και τόσα πολλά χρήματα).

Η ευρωζώνη όμως άφησε τις κυπριακές τράπεζες να χρεωκοπήσουν, επιλέγοντας να μην πληθωρίσει το ευρώ, και να αφήσει τους επενδυτές σε αυτές τις τράπεζες να υποστούν τις συνέπειες της επένδυσης τους (ναι, όταν "αποταμιεύεις" τα λεφτά σου σε μια τράπεζα, επενδύεις σε αυτή την τράπεζα, άσχετα αν το καταλαβαίνεις ή όχι, και άσχετα αν αυτό είναι "σωστό" ή όχι).

Το "πείραμα" της Κύπρου πήγε καλά, και τώρα που η Γερμανία ξεμπέρδεψε και με την "ενόχληση" των εκλογών της, προχωρά σε μια πιο γενικευμένη εκτέλεση του σχεδίου της:

Ήδη έχει υπογράψει συμφωνίες για να αφήσει τις χρεωκοπημένες τράπεζες της ευρωζώνης να χρεωκοπήσουν, χωρίς άλλα "πακέτα σωτηρίας" από την ΕΚΤ.

Τώρα, πληθαίνουν σιγά-σιγά οι προτάσεις και τα σχέδια για να αφήσει και τα χρεωκοπημένα κράτη να χρεωκοπήσουν.

Η Γερμανία έδωσε αρκετό χρόνο στις τράπεζες να ξεφορτωθούν τα ομόλογα των PIIGS, και τους έδωσε και πληθωρισμένα ευρώ όταν αυτό ήταν εντελώς απαραίτητο. Επίσης, πήρε ότι "ασημικά" μποόρεσε, και επίσης βοήθησε τα κράτη αυτά να ρημάξουν τους εργάτες τους, επιάλλοντας τα γνωστά μέτρα "λιτότητας".

Τώρα, επιλέγει να πάρει διαφορετικό δρόμο από την Αμερική, και να κρατήσει σταθερό το νόμισμα, αφήνοντας πλέον τις χρεωκοπίες να συμβούν. Δεν έχει και πολλά ακόμα να πάρει από τα PIIGS, ίσα-ίσα που τώρα θέλει να δείξει πχ στους πετρελαιάδες ή στους Κινέζους ότι είναι 100% αποφασισμένη να μην πληθωρίσει το ευρώ. Για να το αποδείξει αυτό, θα επιλέξει να αφήσει ολόκληρα κράτη να χρεωκοπήσουν, αν δε μπορούν να τα βγάλουν πέρα, παρά να τυπώσει ευρώ.

Αυτό είναι πολύ καλό, αν το δει κανείς από τη σκοπιά ενός ιμπεριαλιστή που ψάχνει να βρει ένα σταθερό μέσο αποταμίευσης που δεν πληθωρίζεται. Υπάρχει βέβαια ο χρυσός, αλλά δεν μπορούν να επενδύσουν όλα τους τα κέρδη εκεί, διότι η ζήτηση θα είναι τόσο μεγάλη, που θα προκληθεί χαμός. Οπότε οι Κινέζοι/Ρώσοι/πετρελαιάδες αγοράζουν μεν χρυσό, αλλά βλέπουν και το ευρώ ως μια αρκετά σταθερή/μη πληθωριζόμενη λύση για το μέλλον (και σίγουρα θα είναι προτιμότερη σε σχέση με το δολάριο που έχουν ως τώρα ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, και αποδεικνύεται εντελώς ακατάλληλο για μακροπρόθεσμη αποταμίευση, διότι κανένας δε θέλει να αποταμιεύσει σε ένα νόμισμα που διαρκώς πληθωρίζεται)

Weidmann: Να υπάρχει η δυνατότητα τα κράτη να χρεοκοπούν

Θα πρέπει να είναι δυνατόν οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης να κηρύσσονται σε πτώχευση χωρίς να αποτελούν απειλή για την ευρύτερη χρηματοοικονομική σταθερότητας, δήλωσε ο Jens Weidmann, μέλος του Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πρόεδρος της Bundesbank.

Τα κράτη μέλη της νομισματικής ένωσης θα πρέπει να υφίστανται τις συνέπειες των δημοσιονομικών τους πολιτικών χωρίς οι φορολογούμενοι των άλλων χωρών να πρέπει να πληρώνουν γι΄ αυτούς, δήλωσε ο κεντρικός τραπεζίτης, όπως μεταδίδει το Dow Jones Newswires.

Σε ομιλία του στο Ντάρμστατ κοντά στη Φρανκφούρτη, ο Weidmann έκανε επίσης έκκληση για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της Ευρωζώνης.

Επίσης δείτε και κάτι ακόμα από το bloomberg, με την Κίνα να ξεφορτώνεται αργά-αλλά-σταθερά τα αμερικανικά ομόλογα που κατέχει, και να μην αγοράζει πλέον άλλα:

Foreigners Sold U.S. Assets as China Reduces Treasuries

Foreign investors were net sellers of U.S. long-term portfolio assets in August as China reduced its holdings of Treasuries to a six-month low.

Πηγή:www.capital.gr

Γενική ανάλυση για την κατάσταση του κόσμου

Υπήρξαν κάποιοι αναγνώστες, που είναι καινούργιοι στο Blog, και μου ζήτησαν να γράψω μερικές γενικότερες εκτιμήσεις για την κατάσταση του κόσμου σήμερα.

Αυτό βέβαια δε μπορεί εύκολα να γίνει μέσα σε μία ανάρτηση. Ειδικά όταν δεν υπάρχει και ελεύθερος χρόνος.

Πάντως, σήμερα που λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων είμαι πιεσμένος και δεν προλαβαίνω σχεδόν για τίποτα, αναδημοσιεύω ένα απόσπασμα από παλιότερο άρθρο, με μερικές γενικές παρατηρήσεις για το πως βλέπω τον κόσμο σήμερα:

1)  Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, μπαίνουμε στη λεγόμενη "εποχή της παγκοσμιοποίησης". Αυτό πρακτικά σημαίνει πως εισέρχονται στην παγκόσμια αγορά εργασίας δισεκατομμύρια νέοι εργάτες, ειδικά από την Ασία. Οι εργάτες αυτοί είναι (αρχικά τουλάχιστον, γιατί τώρα βελτιώνονται) χωρίς ιδιαίτερη εξειδίκευση, αλλά έστω και έτσι, είναι πάρα πολύ ανταγωνιστικοί, διότι δουλεύουν πολύ σκληρά με ελάχιστο μισθό.

2) Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι κεφαλαιοκράτες να αρχίσουν να επενδύουν τα κεφάλαια τους εκεί, και όχι στη Δύση (ειδικά αν μιλάμε για επιχειρήσεις που αφορούν χειρωνακτική εργασία), μιας και ως γνωστόν ο κεφαλαιοκράτης ψάχνει να μεγιστοποιήσει το δικό του ατομικό ποσοστό κέρδους. Η αλήθεια είναι πως στη Δύση υπήρχαν έτσι και αλλιώς προβλήματα από πριν (μη λέμε δηλαδή ότι όλα πήγαιναν "μέλι-γάλα" - καμία σχέση), αλλά πάντων η "εποχή της παγκοσμιοποίησης" όξυνε την ταξική πάλη σε τεράστιο βαθμό. Μοναδική εξαίρεση στην παρακμή της Δύσης είναι η Γερμανία, που ναι μεν έχει σχετικά "μεγάλους μισθούς" σε σχέση πχ με την Κίνα, αλλά παρόλα αυτά την ανταγωνίζεται με επιτυχία, διότι αντισταθμίζει το ακριβότερο εργατικό κόστος με υψηλότερη ποιότητα και τεχνογνωσία στα προϊόντα της.

3) Παρά τη φυγή αυτή του κεφαλαίου προς την Ασία, η Δύση φαινόταν να μην έχει ιδιαίτερο πρόβλημα. Αυτό το κατάφερε διότι άρχισε να υποκαθιστά τη φυγή της παραγωγικής της βάσης...με χρέος. Εδώ και πολλά χρόνια, "η αγορά κινιόταν" με δάνεια, είτε μιλάμε για δάνεια που έπαιρναν τα κράτη για να καλύψουν τους ελλειμματικούς τους προϋπολογισμούς, είτε μιλάμε για στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, που έδιναν δουλειά σε οικοδόμους, πολιτικούς μηχανικούς ή υπαλλήλους πολυκαταστημάτων που πουλάνε plasma TV και gadget, κτλ.

4) Το πρόβλημα είναι βέβαια ότι κάποια στιγμή το πραγματικό εισόδημα των εργατών είχε μειωθεί τόσο πολύ, και ο δανεισμός είχε αυξηθεί τόσο πολύ, που πλέον ήταν φανερό ότι...τα δάνεια δεν μπορούσαν να αποπληρωθούν.

5) Τα δάνεια αυτά, που συχνά τα ονομάζουν "τοξικά", είναι μεγάλο πρόβλημα για τις τράπεζες (δείτε και την περίπτωση της Lehman Brothers), διότι από τη στιγμή που δε μπορούν να εισπράξουν πίσω τα λεφτά που είχαν δανείσει+τους τόκους, είναι αναγκασμένες να καταγράψουν πάρα πολλές απώλειες και ζημιές στους ισολογισμούς τους.

6) Στην πραγματικότητα λοιπόν, όλες λίγο-πολύ οι τράπεζες είναι στα πρόθυρα της χρεωκοπίας, όπως η Lehman. Και όλες θα χρεωκοπήσουν, ή μάλλον όλες θα είχαν ήδη χρεωκοπήσει, αν δεν δίνονταν "πακέτα σωτηρίας" από τα κράτη.

7) Από που όμως βρίσκονται τα τρισεκατομμύρια που απαιτούνται για τα τραπεζικά "πακέτα σωτηρίας"; Από την μία πλευρά, τα χρήματα αυτά βρίσκονται από περικοπές σε μισθούς/συντάξεις/κοινωνική ασφάλιση/δαπάνες υγείας, κτλ, και από την άλλη βρίσκονται από την εκτύπωση πληθωριστικού χρήματος (νομίσματος). Η ευρωζώνη προτιμά περισσότερο την πρώτη εκδοχή, οι ΗΠΑ/Ιαπωνία/Αγγλία προτιμούν περισσότερο τη δεύτερη, αν και όλοι εφαρμόζουν και τις δύο μεθόδους.

8) Η εκτύπωσης νομίσματος πετυχαίνει όχι μόνο να δημιουργεί νόμισμα ώστε να δωθεί στις τράπεζες ως "πακέτο σωτηρίας", αλλά παράλληλα να ρίξει και την αξία του νομίσματος αυτού. Αυτό είναι "θετικό" για ένα κράτος που θέλει να ρίξει το μισθό του εργάτη, διότι ο εργάτης που πληρώνεται σε αυτό το νόμισμα ουσιαστικά χάνει λεφτά από τη μισθό του (λόγω του πληθωρισμού), αλλά δεν το πολυκαταλαβαίνει (διότι δεν πρόκειται για μια "άμεση" μείωση μισθού, όπως πχ γίνεται κατά κόρον στην ευρωζώνη).

9) Γενικά, η "λύση" για τους ιμπεριαλιστές έχει δύο βασικούς πυλώνες: Καταρχήν, θέλουν να δώσουν αμύθητα ποσά ως "πακέτα σωτηρίας" στις τράπεζες, και δεύτερον θέλουν να μειώσουν όσο το δυνατόν περισσότερο το μισθό και τις κατακτήσεις των εργατών, ώστε οι εργάτες αυτοί να γίνουν πιο "ανταγωνιστικοί", δηλαδή να πουλήσουν την εργατική δύναμη πάμφθηνα, ώστε να πειστούν οι κεφαλαιοκράτες να (ξανά)επενδύσουν στη Δύση, και όχι πχ στην Ασία ή αλλού.

10) Σε νομισματικό επίπεδο, σήμερα έχουμε το δολάριο να παίζει το ρόλο του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Δηλαδή όποιο κράτος έχει πλεονάσματα (πχ Κίνα, Ρωσία, Σ. Αραβία, κτλ) επιλέγει γενικά να αποταμιεύει τα κέρδη του σε δολάρια, έστω και αν -πλέον- υπάρχει και η λύση του ευρώ, ή υπάρχει ο χρυσός, κτλ. Παρόλα αυτά, μέχρι και το ξέσπασμα της κρίσης, το δολάριο ήταν κυρίαρχο, και δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το δολάριο είναι το μοναδικό νόμισμα στο οποίο γίνονται οι πετρελαϊκές συναλλαγές (δηλαδή όποιος θέλει να αγοράσει πετρέλαιο από τη Σ. Αραβία και τα υπόλοιπα μέλη του ΟΠΕΚ πρέπει υποχρεωτικά να πληρώσει σε δολάρια).

11) Το δολάριο έγινε παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς η Αμερική ήταν η μοναδική χώρα με μεγάλη βιομηχανική βάση (η Αγγλία, που έως τότε ήταν η #1 δύναμη είχε βομβαρδιστεί από τους ναζί, η Γερμανία είχε βομβαρδιστεί από τους Συμμάχους, η Ιαπωνία είχε δεχτεί 2 ατομικές βόμβες, κτλ). Οι Αμερικάνοι είχαν μια μεγάλη και ανέπαφη βιομηχανική βάση, και οι εξαγωγές των ΗΠΑ ήταν πάνω από το 50% των παγκόσμιων εξαγωγών! Δηλαδή μόνο μία χώρα, η Αμερική, είχε περισσότερες εξαγωγές από όλες τις άλλες χώρες μαζί. Επίσης, είχε μεγάλα αποθέματα χρυσού (τότε ίσχυε ο κανόνας του χρυσού και κάθε δολάριο αντιστοιχούσε σε μια συγκεκριμένη ποσότητα χρυσού). Οπότε, θέλοντας και μη, όλοι αναγνώρισαν την ανωτερότητα των ΗΠΑ [και] σε νομισματικό επίπεδο.

12) Καθώς περνούσαν τα χρόνια, η Αμερική άρχισε να χάνει έδαφος στη "μάχη της ανταγωνιστικότητας", ειδικά απέναντι σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία, που ανασυγκροτήθηκαν και άρχισαν να έχουν και αυτές μεγάλες εξαγωγές και πλεονάσματα. Η Αμερική έπαψε σιγά-σιγά να έχει πλεονάσματα στους προϋπολογισμούς της, και άρχισε να έχει ελλείμματα.

13) Η "χαριστική βολή" ήταν ο πόλεμος στο Βιετνάμ, που εκτός των άλλων, ήταν και οικονομικά κοστοβόρος. Η Αμερική ήθελε να τυπώσει χρήμα (νόμισμα), ώστε να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο, και παράλληλα αν πληθώριζε το δολάριο, θα μείωνε έτσι και το μισθό των εργατών, ώστε να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί, και να αντιμετωπίσουν έτσι τους ανταγωνιστές τους που ανέβαιναν (κυρίως Γερμανία και Ιαπωνία).

14) Όμως, ίσχυε ο "κανόνας του χρυσού", που δεν επέτρεπε στις ΗΠΑ να τυπώσουν δολάρια - όποτε οι ΗΠΑ τον κατάργησαν (το 1971) και άρχισαν να τυπώνουν δολάρια!

15) Δύο χρόνια μετά, το 1973, ξεσπά η λεγόμενη "πετρελαϊκή κρίση", με τη Σ. Αραβία να κηρύσσει εμπάργκο, σταματώντας δηλαδή να στέλνει πετρέλαιο στη Δύση. Πέρα από την αφορμή (βιαιότητες του Ισραήλ εναντίον μουσουλμάνων), η Σ Αραβία λέει στη Δύση ότι δε θα στείλει πετρέλαιο αν δε πληρωθεί σε ΧΡΥΣΟ, μιας και δεν ήθελε να πληρώνεται σε ένα νόμισμα που πληθωρίζεται και άρα χάνει την αξία του. Τελικά, η λύση βρίσκεται σε μια "απλή" ανατίμηση της ισοτιμίας του πετρελαίου,με την τιμή σου σε δολάρια να...πολλαπλασιάζεται εν μία νυκτί (δηλαδή αφού η Αμερική υποτιμούσε το νόμισμα, η Σ. Αραβία αύξησε την τιμή του πετρελαίου, ώστε το ποσοστό κέρδους της να παραμείνει σχετικά σταθερό).

16) Σήμερα, όλα αυτά τα "ξεχασμένα" ζητήματα επανέρχονται, διότι οι ΗΠΑ τυπώνουν πλέον περισσότερα δολάρια από ποτέ. Και όχι μόνο αυτό, αλλά οι ΗΠΑ έχουν ήδη τυπώσει πάρα πολλά δολάρια. Δε βρισκόμαστε δηλαδή στην αρχή της πίστωσης πλέον. Σκεφτείτε το σα να μην έχετε λεφτά να πληρώσετε τη ΔΕΗ, και να ζητάτε πίστωση. Αρχικά, η ΔΕΗ θα σας δώσει πίστωση, και δε θα σας κόψει αμέσως το ρεύμα. Όμως, αν δει ότι κυλάει ο χρόνος και εσείς δεν έχετε να την πληρώσετε, τότε απλά θα σας κόψει την πίστωση, και μετά σταματά η παροχή ρεύματος.

17) Σε αυτή την κατάσταση είναι (περίπου) η Αμερική, αλλά και η πλειοψηφία των δυτικών κρατών σήμερα. Εδώ και δεκαετίες έχουν συσσωρεύσει τεράστια χρέη, και συνεχίζουν να έχουν ελλείμματα. Γίνεται λοιπόν ολοένα και πιο φανερό ότι δε θα μπορέσουν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, και γι' αυτό βλέπουμε πετρελαιάδες όπως ο Σαντάμ ή ο Αχμαντινετζάντ να ζητούν να πληρώνονται σε άλλο νόμισμα από το δολάριο (έχω δώσει λινκ σε παλιότερες αναρτήσεις), γι' αυτό βλέπουμε την Κίνα και τη Ρωσία να αμφισβητούν την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου και παράλληλα να αγοράζουν χρυσό, και γι' αυτό βλέπουμε τη Γερμανία να μην τυπώνει και πολλά ευρώ, ώστε να προωθήσει το δικό της νόμισμα ως "αντιδολάριο", μιας και είναι το μοναδικό από τα "μεγάλα" νομίσματα που δεν πληθωρίζεται μέχρι τέλους (και έχει επίσης και τα μεγαλύτερα αποθέματα χρυσού να το υποστηρίζουν, αν συνδυάσουμε τα αποθέματα χρυσού όλων των κρατών-μελών της ευρωζώνης).

18) Γενικά, ο καπιταλισμός είναι το "σύστημα της αγοράς", δηλαδή ένα σύστημα ατομικής ιδιοκτησίας, όπου ο καθένας πουλάει τα εμπορεύματα και τις υπηρεσίες του σε κάποιον άλλο (ακόμα και ο εργάτης είναι ένας ιδιότυπος έμπορος, που πουλά την εργατική του δύναμη στον εργοδότη). Όμως, πέρα από το να ανταλλάξω άμεσα ένα "δικό μου" εμπόρευμα σε ένα εμπόρευμα "κάποιου άλλου", μπορώ να τον πληρώσω σε κάποιο χρηματικό ισοδύναμο (που έχει οριστεί να είναι ο χρυσός). Υπάρχει όμως και μια τρίτη επιλογή: Αντί να πληρώσω σε είδος, ή σε χρήμα (χρυσό), μπορώ να υπογράψω ένα γραμμάτιο (δάνειο/πίστωση), και να το ξεπληρώσω στο μέλλον, με κάποιον μελλοντικό πλούτο που υποτίθεται ότι θα αποκτήσω.

19) Αυτό είναι που κάνει σε μεγάλο βαθμό η Αμερική, αλλά και οι περισσότερες χώρες της Δύσης: Έχουν ελλείμματα στους προϋπολογισμούς τους, και πληρώσουν με ομόλογα, με πιστωτικό χρήμα (νόμισμα), κτλ. Δηλαδή εισάγουν εμπορεύματα και υπηρεσίες από άλλα κράτη (πχ από Κίνα), και επειδή οι εξαγωγές τους δε φτάνουν για να καλύψουν τις εισαγωγές, αλλά ούτε θέλουν να πληρώσουν σε χρυσό, πληρώνουν σε νόμισμα (πίστωση). Εννοείται ότι αυτό συμφέρει τις ΗΠΑ, διότι μπορούν -πλέον- να τυπώνουν όσο νόμισμα θέλουν. Αλλά μόλις οι πιστωτές τους μπορέσουν να ξοδέψουν αρκετά από τα δολάρια τους και αποκτήσουν αρκετό χρυσό, γη, πετρέλαια, λιμάνια, κτλ, τότε απλά θα σταματήσουν να δέχονται αυτή την πίστωση.

Η FED έκανε το καθήκον της και θα τυπώσει δολάρια. Αλλά...με εκείνο το Ιράν τι γίνεται;

Σήμερα η FED, η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει να τυπώνει δολάρια, χωρίς μάλιστα καν να κάνει και καμία συγκεκριμένη αναφορά στο αν και πότε θα σταματήσει.

Θα δούμε την συγκεκριμένη είδηση, μιας και η εγχώρια αριστερά προσπερνά αυτά τα γεγονότα σαν να μην υπάρχουν (γιατί άραγε; Η άγνοια τους δεν περιγράφεται πλέον), οπότε κάποιος θα πρέπει να τα καταγράψει.

Θεωρώ όμως ότι οι αναγνώστες αυτού του blog ξέρουν ότι η Αμερική δε θα σταματήσει ποτέ να τυπώνει δολάρια, μέχρι τον υπερπληθωρισμό, και επίσης ξέρουν -κυρίως- και το λόγο για τον οποίο η Αμερική θα ακολουθήσει αυτή την πορεία.

Έχουμε αναλύσει πολλές φορές το θέμα, μιας και στο προσεχές μέλλον θα είναι το #1 θέμα παγκοσμίως, οπότε δεν έχει νόημα να τα ξαναπούμε τώρα, ούτε να πούμε ότι την ίδια ώρα που η Αμερική συνεχίζει να  τυπώνει δολάρια με τη σέσουλα, η Κίνα συνεχίζει να αγοράζει χρυσό με τη σέσουλα.

Αντί λοιπόν να λέμε πάλι τα ίδια, θα παρουσιάσουμε μεν την είδηση, αλλά στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με τις επόμενες κινήσεις της Αμερικής. Βέβαια, δεν είμαι προφήτης, ούτε έχω εσωτερική πληροφόρηση από τον Λευκό Οίκο. Μπορώ απλά να σκεφτώ με βάση τα στοιχεία που γνωρίζω, και με βάση τα συμφέροντα του καθενός. Αυτές οι μαντεψιές ίσως να μην επιβεβαιωθούν, αλλά τουλάχιστον μας βοηθούν και μας μαθαίνουν να σκεφτόμαστε πιο στρατηγικά.

Ας δούμε καταρχήν τη σημερινή είδηση όμως, και μετά συνεχίζουμε:

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 
Fed: Καμία αλλαγή στην νομισματική πολιτική των ΗΠΑ

Δεν μεταβάλει την πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης (quantitative easing) μέσω της αγοράς τίτλων του αμερικανικού Δημοσίου η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (Fed), χωρίς μάλιστα να κάνει και καμία συγκεκριμένη αναφορά στο αν και πότε θα αρχίσει να περιορίζει τις αγορές αυτές (το περίφημο tapering, το οποίο για την ώρα μετατίθεται στις καλένδες).

Ο τελευταίος 1 μήνας δεν πήγε και πολύ καλά για την Αμερική:

Από εκεί που όλοι νόμιζαν ότι θα ισοπέδωνε τη Συρία, η Αμερική αναγκάστηκε να κάνει πίσω (πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια απόλυτης κυριαρχίας στον πλανήτη).

Μετά, όλος ο πλανήτης πήρε χαμπάρι ότι τα οικονομικά προβλήματα της Αμερικής είναι πολύ μεγαλύτερα απ' ότι είχαν καταλάβει, και υπήρχαν σκέψεις μέχρι και για χρεωκοπία της χώρας (που βέβαια ποτέ δε θα πραγματοποιηθεί, μιας και η σημερινή μορφή του νομισματικού συστήματος δίνει τη δυνατότητα στις ΗΠΑ να τυπώνουν δολάρια χωρίς όριο. Αλλά οι περισσότεροι δεν το ξέρουν/καταλαβαίνουν αυτό, και η αριστερά συγκαταλέγεται μέσα σε αυτό το γκρουπ της άγνοιας, οπότε υπήρχε "αναβρασμός" για το πως θα καταλήξουν τα οικονομικά ζητήματα των Αμερικάνων).

Σα να μην έφταναν όλα αυτά, η Αμερική κατηγορείται πλέον από φίλους και συμμάχους για κατασκοπεία, και η "διεθνής της εικόνα" έχει στραπατσαριστεί εντελώς. Άσε που πλέον όλοι το έχουν πάρει χαμπάρι ότι η Αμερική είναι αδύναμη, και άρα δεν τη φοβούνται όπως παλιότερα.

Τέλος, η Αμερική χάνει γρήγορα συμμάχους: Δε μιλάω μόνο για "συμμάχους" όπως η Γερμανία, που είναι μεν στο ΝΑΤΟ, αλλά τα συμφέροντα της την έχουν φέρει εδώ και καιρό στο πλευρο των Ρωσοκινέζων. Μιλάω και για τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο, κτλ.

Ακόμα και το Ισραήλ έχει παράπονα, επειδή ναι μεν θα μείνει πιστό στην Αμερική, αλλά θέλει να επιτεθεί στο Ιράν, και η Αμερική δεν το αφήνει.

Και εδώ είναι που "η πλοκή περιπλέκεται":

Τι θα μπορούσε άραγε να κάνει η Αμερική, ώστε να αντιστρέψει το εις βάρος της κλίμα, και να αλλάξει και την ατζέντα; Ως πότε θα ασχολείται όλος ο κόσμος με τα οικονομικά της προβλήματα, το διαρκή πληθωρισμό του δολαρίου, ή τις υποκλοπές που έκανε εις βάρος...των πάντων;

Δε θα ήταν καλύτερα αν η Αμερική υπενθύμιζε σε όλους ότι "είναι ακόμα εδώ", και "είναι ακόμα το αφεντικό";

Δε θα ήταν καλύτερα αν υπενθύμιζε σε όλους ότι έχει τη μεγαλύτερη στρατιωτική μηχανή του κόσμου, ώστε να τους κόψει λιγάκι τον αέρα;

Δε θα ήταν καλύτερα να ικανοποιούσε και το Ισραήλ (αλλά και τη Σαουδική Αραβία), χτυπώντας το Ιράν, που τολμάει να αμφισβητεί και το δολάριο ως μέσο πληρωμής για το πετρέλαιο, και άρα είναι ο #1 εχθρός και των ΗΠΑ;

Δε θα ήταν καλύτερα να χτυπούσε έναν πετρελαιά όπως το Ιράν, ώστε να κρατήσει ψηλά την τιμή του πετρελαίου, αντί να πέσει, μιας και η υψηλή τιμή του πετρελαίου επιτρέπει τη συνέχιση του fracking;

Βέβαια, θα μου πείτε ότι το Ιράν είναι δύσκολος αντίπαλος, με αρκετά μεγάλο και οργανωμένο στρατό, εξοπλισμένο με αρκετά σύγχρονα πολεμικά συστήματα. Και έχει από πίσω του και τη στήριξη Ρωσίας-Κίνας. Οι Αμερικάνοι έχουν βαλτώσει σε Αφγανιστάν και Ιράκ, και δε μπορούν να κάνουν μια τόσο μεγάλη εκστρατεία (άσε που θα είναι και ακριβή από οικονομικής άποψης μια τέτοια εκστρατεία, κάτι που επίσης "τσούζει" τους Αμερικάνους).

Επίσης, αν οι Αμερικάνοι κάνουν μια νέα εκστρατεία, η "κοινή γνώμη" θα στραφεί ακόμα πιο πολύ εναντίον τους. Ακόμα και στην Αμερική θα γίνει χαμός, όση προπαγάνδα και αν τους κάνουν για τα "όπλα μαζικής καταστροφής", μπλα μπλα, μπλα.

Όμως, έστω κι έτσι, κάτι θα πρέπει να κάνουν οι Αμερικάνοι: Το Ιράν πρέπει να συνετιστεί και να μην αποσχιστεί από το δολάριο. Και ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να "ξαναθυμηθεί" ότι η Αμερική είναι το αφεντικό, και να σταματήσει να γκρινιάζει για τις υποκλοπές, ή να αμφισβητεί την οικονομική της δύναμη.

Οπότε η Αμερική θα μπορούσε να κάνει ένα περιορισμένο χτύπημα εναντίον του Ιράν, χτυπώντας μόνο τις πυρηνικές του εγκαταστάσεις, ή και μερικές ακόμα στρατιωτικές βάσεις, κτλ. Και θα μπορούσε να βάλει το Ισραήλ να εκτελέσει αυτό το χτύπημα, ώστε η ίδια η Αμερική να παριστάνει την "ανήξερη". Μη σας πω ότι θα μπορούσαν να βγουν μετά και να παρουσάζονται ως "φιλειρηνικοί", που θέλουν να βρουν μια "συμβιβαστική λύση", μεσολαβώντας ώστε το Ισραήλ να "συνετιστεί" (αφού πρώτα έχει ρίξει τις βόμβες του, και έχει αλλάξει τη διεθνή ατζέντα εντελώς σε σχέση με σήμερα).

Με λίγα λόγια, το Ισραήλ θα κάνει, για ακόμα μια φορά, τη 'βρωμοδουλειά" των Αμερικάνων στην περιοχή. Άλλωστε, το Ισραήλ "άλλο που δε θέλει", διότι αυτή τη στιγμή είναι η μοναδική δύναμη στη Μέση Ανατολή που έχει πυρηνικά όπλα, και δε θέλει σε καμία περίπτωση το Ιράν να πειραματίζεται με την ατομική ενέργεια (άσχετα αν πειραματίζεται με σκοπό να έχει πυρηνικά εργοστάσια ενέργειας, ή αν θέλει να φτιάξει πυρηνική βόμβα).

Αφορμή για όλες τις παραπάνω σκέψεις (υποθετικά σενάρια), ήταν μια είδηση που διαβάσαμε στο Reuters πριν δύο μέρες, με τον Ομπάμα "να συζητά στο τηλέφωνο με τον Νετανιάχου, τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, για το Ιράν και τη Μέση Ανατολή". Αυτή ήταν η μόνη πληροφορία που δώθηκε προς τα έξω, και μου φάνηκε περίεργο, διότι ο Νετανιάχου είχε ταξιδέψει αυτοπροσώπως στις ΗΠΑ πριν ένα μήνα, και είχε συναντηθεί με τον Ομπάμα face-to-face για τα ίδια θέματα (Link).

Τότε ο Ομπάμα προφανώς του είχε πει να κάτσει προς στο παρόν στα αυγά του - είχε άλλωστε να αντιμετωπίσει το θέμα με τη "χρεωκοπία" της Αμερικής, και το οικονομικό εμπάργκο που έχει επιβάλλει η Αμερική στο Ιράν λειτουργεί αρκετά καλά (έστω και ως μια "light" μέθοδος επιβολής)

Τι άλλαξε λοιπόν από τότε μέχρι σήμερα;

Ίσως και τίποτα, και σας το λέω ξανά ότι όλα αυτά είναι εικασίες (με την εξαίρεση της αρχικής είδησης ότι η Αμερική θα συνεχίσει να τυπώνει δολάριο χωρίς όριο. Αυτό είναι 100% αλήθεια).

Πάντως, είναι προφανές ότι η Αμερική δε θα καταθέσει τα όπλα, και παρότι δε νομίζω ότι μπορεί να αλλάξει το τελικό αποτέλεσμα (υπερπληθωρισμός $), μπορεί να αλλάξει το πώς, το πότε και με το ποιους όρους θα φτάσουμε ως εκεί.

Και πρέπει να παραδεχτούμε ότι μιας επέμβαση, έστω και περιορισμένη, στο Ιράν, θα άλλαζε αρκετά τα σημερινά δεδομένα, αλλά και την ατζέντα της συζήτησης. Έστω και αν την επέμβαση την κάνουν οι "ακραίοι" του Ισραήλ, με την Αμερική να παίζει το ρόλο του "ουδέτερου ειρηνοποιού" (?!), που θα βρει μια "συμβιβαστική λύση" με τη Ρωσία και την Κίνα για το μέλλον του Ιράν (μιας και κανένας δε θέλει να ξεσπάσει Παγκόσμιος Πόλεμος σε αυτή τη φάση, και άρα οι Ρωσοκινέζοι θα δεχτούν να διαπραγματευτούν , όπως το δέχτηκαν και οι Αμερικάνοι στην περίπτωση της Συρίας).

ΥΓ: Ξαναλέω ότι όλα αυτά είναι υποθετικά σενάρια, που απλά μας βοηθούν να σκεφτούμε λίγο πιο στρατηγικά για το μέλλον. Αντί να το παίζω προφήτης, με αμφίβολα αποτελέσματα, και να τσαλαπατώ (ίσως) την όποια αξιοπιστία έχω, θα μπορούσα να κάτσω στ' αυγά μου, και να περηφανεύομαι για το ότι είχα προβλέψει ότι η Αμερική δε θα σταματήσει τα τυπώνει δολάρια (μια πρόβλεψη που μπορεί να φαντάζει εντυπωσιακή και πετυχημένη, αλλά στην πραγματικότητα ήταν απλή για όσους γνωρίζουν το σημερινό νομισματικό σύστημα - ελπίζω δηλαδή για όλους τους αναγνώστες του blog). Προτίμησα να γράψω αυτό το σενάριο, για να δούμε με ποιον τρόπο θα απαντήσει η Αμερική στα πυρά που δέχεται απ' όλες τις μεριές εδώ και κάμποσο διάστημα. Θα δούμε στην πράξη βέβαια τι θα συμβεί, αλλά οπωσδήποτε μια στρατιωτική επέμβαση στο Ιράν είναι ένα σενάριο με πολλές πιθανότητες εφαρμογής μέσα στο 2013-2014.

«ο φόρος ακινήτων θα πιέσει τους ιδιοκτήτες να εκμεταλλευτούν τις περιουσίες τους ή να τις πουλήσουν»

Ένας βασικός νόμος στον καπιταλισμό είναι η τάση για συγκεντροποίηση: Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων σε κάθε κλάδο οδηγεί τελικά στη δημιουργία ολιγοπωλίων-μονοπωλίων, που τελικά κυριαρχούν, και οι περισσότεροι από τους ανταγωνιστές τους απλά χρεωκοπούν (όλα αυτά απεικονίζονται άριστα στο γνωστό επιτραπέζιο παιχνίδι της μονόπολυς).

Στην Ελλάδα, το μεταπολεμικό ελληνικό κράτος έταξε στους μικροαστούς ότι θα σεβαστεί το "ιερό δικαίωμα της μικροιδιοκτησίας", ώστε ο καθένας να έχει το σπίτι του, το χωράφι του, κτλ. Έτσι, το κράτος κατάφερε να πάρει πολλούς μικροαστούς με το μέρος του, στον αγώνα εναντίον του κομμουνισμού (που τάχα "θα τους έπαιρνε τα σπίτια").

Όμως, η υπόσχεση αυτή του κράτους ότι τάχα (σχεδόν) όλοι θα έχουν δικό τους σπίτι, δικό τους αυτοκίνητο, δικό του χωράφι, κτλ, αντιβαίνει στην συστηματική τάση του καπιταλισμού για συγκεντροποίηση.

Το ξέσπασμα της κρίσης αναγκάζει πλέον το κράτος να σπάσει την υπόσχεση του, και να παραδώσει σπίτια, οικόπεδα, χωράφια, κτλ στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου, σε όσους τέλος πάντων έχουν χρήμα. Αυτοί άλλωστε θα μπορούσαν να κάνουν επενδύσεις μεγάλης κλίμακας (βέβαια δε θα το πολυκάνουν, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα):

Πχ αγοράζοντας πολλές μικρές εκτάσεις, θα δημιουργήσουν μια μεγάλη φάρμα εκτροφής ζώων, η οποία θα είναι ανταγωνιστική διότι λόγω μεγέθους μπορεί να παράγει μεγαλύτερη ποσότητα σε φτηνότερη τιμή απ' ότι ο μικρός παράγωγος. Άσε που πολλοί αδυνατούν όντως να εκμεταλλευτούν τα χωράφια τους, διότι τα χωράφια αυτά είναι μικρά και δε φτάνουν για να βγάλεις τα προς το ζην, ή δεν έχουν το αρχικό κεφάλαιο για να κάνουν τις απαραίτητες αρχικές αγορές εξοπλισμού, κτλ.

Άρα, η συγκεντροποίηση θα οδηγήσει πιο εύκολα σε μια ανάπτυξη (αφού πρώτα πεινάσουν οι εργάτες, αλλά και οι  μικροαστοί, με πολλούς από αυτούς να εξοντώνονται πλήρως, και τους υπόλοιπους να δουλεύουν ως εξαθλιωμένοι προλετάριοι στη δούλεψη των λίγων που θα μαζέψουν όλες τις εκτάσεις, τις επιχειρήσεις, κτλ). Η ανάπτυξη δηλαδή θα έχει αργότερα, μέσα από πολύ πόνο για τον εργάτη, και θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες, εκμετάλλευση, μονοπώλια, κτλ.

Αυτή είναι η "καπιταλιστική λογική", την οποία εκφράζουν πλέον ανοιχτά διάφοροι εκπρόσωποι της κυβέρνησης, αλλά και δημοσιογράφοι-φερέφωνα της άρχουσας τάξης.

Πχ δείτε εδώ τις δηλώσεις Γεωργιάδη, αλλά και ένα άρθρο της εφημερίδας "Το χρήμα":

Άδωνις: Εκμεταλλευτείτε τα σπίτια σας ή πουλήστε τα

Πολλά… ωραία είπε σήμερα ο Άδωνις Γεωργιάδης στην πρωινή εκπομπή του Mega, όχι μόνο για τον τομέα του, που είναι η Υγεία, αλλά και για τον ενιαίο φόρο στα ακίνητα.
Ο υπουργός υποστήριξε πως ο ενιαίος φόρος ακινήτων «είναι δίκαιος και πρέπει να εφαρμοστεί» – ναι, μιλάμε για τον ίδιο φόρο που μέχρι χθες φορολογούσε τις στάνες και τα θερμοκήπια και ακόμα φορολογεί τα ημιτελή ακίνητα και τα μη προσοδοφόρα οικόπεδα. 

Πήγε μάλιστα ένα βήμα παραπέρα, σχολιάζοντας ότι «ο φόρος ακινήτων θα πιέσει τους ιδιοκτήτες να εκμεταλλευτούν τις περιουσίες τους ή να τις πουλήσουν», δηλαδή προτρέποντας ουσιαστικά τους ιδιοκτήτες να… ξεφορτωθούν τα ακίνητά τους, αν δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα αξιοποιήσουν, Το πώς (και σε τι τιμή) θα πουλήσουν βέβαια οι ιδιοκτήτες τα ακίνητά τους σε μία νεκρή αγορά ακινήτων, είναι ένα άλλο θέμα…

H Ελλάδα της μικροιδιοκτησίας, τελειώνει 

Αυτό που πρόκειται να συμβεί μέσα στους επόμενους 24 μήνες στην αγορά των εμπορικών ακινήτων δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. 

Η Ελλάδα πρόκειται να βιώσει την μεγαλύτερη στην ιστορία της, σημαντικότερη σιωπηρή μεταφορά ιδιωτικού πλούτου σε θεσμικούς επενδυτές. Η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό ιδιοκτησίας ακινήτων στην Ευρώπη (άνω του 80%) σταδιακά μεταφέρει την ιδιοκτησία στους θεσμικούς επενδυτές του χώρου. 

Η οδός Ερμού, η λεωφόρος Κηφησίας στην Αθήνα, η Τσιμισκή στη Θεσσαλονίκη, με τα εκατοντάδες καταστήματα και γραφεία που κάποτε αποτελούσαν προικώα, κληροδοτήματα πλουσίων υιών και θυγατέρων, πηγή σταθερών εσόδων για τους εισοδηματίες όλων των κοινωνικών κατηγοριών, σήμερα ξεπουλιώνται όσο-όσο σε μεγάλες Εταιρείες Επενδύσεων Ακίνητης Περιουσίας (ΑΕΕΑΠ), σε funds του εξωτερικού, σε εταιρείες ανάπτυξης επαγγελματικών ακινήτων. 

Οι ανώνυμες εταιρείες επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία αγοράζουν συστηματικά και φθηνά ενώ οι μικροϊδιοκτήτες κατοικιών, γραφείων, καταστημάτων, οικοπέδων πωλούν απελπισμένα. Οι ιδιοκτήτες των επαγγελματικών ακινήτων καθημερινά βρίσκονται αντιμέτωποι με τα άδεια καταστήματα και γραφεία, την αναξιοποίητη περιουσία τους η οποία επιβαρύνεται για πρώτη φορά με βαριά φορολογία. 

Αντιθέτως οι επαγγελματίες της αγοράς ακινήτων επωφελούνται από το ιδιαίτερα ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς που διέπει τη λειτουργία τους και περιμένουν να ψηφιστεί η σημαντική μείωση και του φόρου μεταβίβασης ώστε να ολοκληρώσουν το σχέδιό τους που θεωρητικά είναι η «επαγγελματικοποίηση» της άναρχης αγοράς ακινήτων στην Ελλάδα. 

Το καλό νέο αυτής της ιστορίας είναι ότι επιτέλους τα κεφάλαια των ελλήνων θα απελευθερωθούν. Θα πάψουν να «είναι θαμμένα στα τούβλα» και η ρευστότητα που θα αποκτήσουν μπορεί να αξιοποιηθεί για πραγματικά παραγωγικές επενδύσεις.
Στο μεταξύ οι  ανώνυμες εταιρείες επενδύσεων ακινήτων διαπραγματεύονται με τις ελληνικές τράπεζες για να αγοράσουν τα δάνεια που έχουν χορηγηθεί με ενέχυρο μεγάλα επαγγελματικά ακίνητα. 

Όλα είναι έτοιμα για την μεγάλη μεταβίβαση ιδιωτικού πλούτου στα χαρτοφυλάκια επαγγελματιών που διαχειρίζονται τις αξίες ακινήτων με τον τρόπο και τις μεθόδους που εφαρμόζονται στις αγορές του εξωτερικού. Στην υπόλοιπη Ευρώπη όμως το ποσοστό της μικρής ιδιοκτησίας ακινήτων ούτε καν πλησιάζει τα δυσθεώρητα ύψη που ισχύουν στην Ελλάδα. 

Το πρόβλημα στη χώρα μας δεν έγκειται στον φόρο κατοχής που επιβάλλεται στα επαγγελματικά ακίνητα, αφού κατά μέσον όρο βρίσκεται στο 1,2% επί της αγοραίας αξίας του ακινήτου, δηλαδή κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. 

Αυτό όμως που καθιστά την ελληνική αγορά σχετικά αναποτελεσματική είναι ότι δεν υπάρχει πρόβλεψη μειωμένου φόρου κατοχής για τα μη μισθωμένα ακίνητα. Με απλά λόγια φορολογείται πλούτος που δεν παράγεται και οι ιδιώτες ιδιοκτήτες επαγγελματικών ακινήτων οδηγούνται υποχρεωτικά στην ρευστοποίηση. 

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το επενδυτικό ενδιαφέρον που –από καιρό- έχει εκδηλωθεί από την Fairfax στην εταιρεία ακινήτων του ομίλου της Eurobank, την Eurobank Properties ή το αντίστοιχα ισχυρό διεθνές επενδυτικό ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για την εξαγορά της ΠΑΝΓΑΙΑ του Ομίλου της Εθνικής…

Αναδημοσιεύουμε μια εξαιρετική ανάλυση που είχαμε δει και πριν μερικά χρόνια από τον Αρίστο Δοξιάδη. Η ανάλυση αυτή ασχολείται γενικά με τις "ελληνικές ιδιαιτερότητες" της κοινωνίας και της οικονομίας, όχι μόνο με την μικροιδιοκτησία. Είναι γραμμένη από από κάποιον υπέρμαχο του καπιταλισμού, ωστόσο έχει βάθος και διεισδυτικότητα, και αξίζει να δούμε πως σκέφτονται -εδώ και χρόνια- οι πιο διαυγείς αναλυτές της άρχουσας τάξης:

Νοικοκυραίοι, ραντιέρηδες, καιροσκόποι
Ο τρόπος που συζητάμε για την οικονομία άλλαξε άρδην, μέσα σε λίγους μήνες. Πριν ξεσπάσει η δική μας κρίση του χρέους ο δημόσιος διάλογος δεν διέφερε πολύ από τον αντίστοιχο στις δυτικές χώρες. Είχαμε τις κλασικές συζητήσεις υπέρ του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα, υπέρ της τόνωσης της ζήτησης ή της περικοπής δαπανών, για το φιλελευθερισμό και τη σοσιαλδημοκρατία, κ.ο.κ.

Λίγοι σχολιαστές επέμεναν στις ελληνικές ιδιαιτερότητες. Για παράδειγμα ότι το Δημόσιο δεν είναι Δημόσιο όταν το έχουν αλώσει ιδιωτικά και συντεχνιακά συμφέροντα, και το ιδιωτικό δεν είναι ιδιωτικό όταν ζει από το δημόσιο χρήμα. Αλλά αυτές οι φωνές δεν ήταν παρούσες ούτε στο λόγο των κομμάτων, ούτε των καναλιών, ούτε φυσικά στη χάραξη της κυβερνητικής πολιτικής.

Οι τεχνοκράτες ασχολούνταν περισσότερο με το επίσημο, παρά με το πραγματικό. Με το ύψος, π.χ., των φορολογικών συντελεστών, αλλά όχι με τους φόρους που πραγματικά πλήρωναν οι επιχειρήσεις – πολύ ψηλότερους από την επίσημη κλίμακα όταν το ΣΔΟΕ επέδραμε επί δικαίων και αδίκων, πολύ χαμηλότερους όταν ο επιχειρηματίας είχε τον τρόπο του.

Υπήρχε μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον επίσημο λόγο της πολιτείας, της πολιτικής, της τεχνοκρατίας, και σε αυτό που διαισθανόμασταν, που κουβεντιάζαμε στις παρέες, αλλά δεν αρθρώναμε δημόσια. Στον επίσημο λόγο, την καθαρεύουσα, μιλούσαμε για επενδύσεις, προγραμματισμό, ανταγωνισμό, παραγωγικότητα, κίνητρα, ελέγχους, νόμους. Στη δημοτική, για φραπέ, χαβαλέ, και το δαιμόνιο του Έλληνα. Ξέραμε ότι οι δημόσιες διακηρύξεις δεν θα πραγματοποιηθούν, αλλά λέγαμε: ας προσπαθήσουμε, και αν γίνει το ένα δέκατο, πάλι καλά – να μη μείνουμε πολύ πίσω από «την Ευρώπη».

Τώρα η δημόσια συζήτηση άλλαξε, και ξαφνικά μοιάζει με τις κουβέντες της παρέας.
...
Μια καλή προσέγγιση είναι να εντοπίσουμε σε τι διαφέρουμε από τις αναπτυγμένες δυτικές οικονομίες, που συνειδητά ή ασυνείδητα τις έχουμε για πρότυπο. Ακόμα και όταν τις επικρίνουμε, αυτές έχουμε ως μέτρο σύγκρισης, τόσο για την ιδιωτική κατανάλωση όσο και για τις κοινωνικές υπηρεσίες. Για το σκοπό αυτό είναι χρήσιμη μια νεοθεσμική οπτική, που αναλύει τις παραλλαγές του καπιταλισμού και τις σχετίζει με τις ιστορικές καταβολές και τους θεσμούς κάθε χώρας.

Οι θεσμοί είναι μια ευρεία έννοια, που επιδέχεται διαφορετικούς ορισμούς. Στον πιο γενικό ορισμό ο όρος περιλαμβάνει τους επίσημους θεσμούς (το σχολείο) και τους ανεπίσημους (το φροντιστήριο και το ιδιαίτερο). Περιλαμβάνει τις ρυθμίσεις (ιατρική νομοθεσία), τους οργανισμούς (το νοσοκομείο), αλλά και τις συχνές συμπεριφορές (το φακελάκι). Περιλαμβάνει επίσης, σε μερικές θεωρήσεις, την ιδεολογία (τι είναι πρόοδος) και τη νοοτροπία (εργασιακή ηθική).

Η νεοθεσμική θεώρηση επιδιώκει να φωτίσει και να εξηγήσει τις μικρο-οικονομικές συμπεριφορές που διαμόρφωσαν τα μακρο-μεγέθη. Γιατί αφήσαμε την κοινωνική ασφάλιση να χρεοκοπήσει; Γιατί δεν πληρώνουμε φόρους; Γιατί δεν έχουμε εξαγώγιμα βιομηχανικά προϊόντα; Γιατί κάνουν φροντιστήριο οι μαθητές των λυκείων; Σε τι είμαστε διαφορετικοί σε αυτό το επίπεδο από τους Γερμανούς;

Η πρόχειρη εμπειρική απάντηση είναι ένας πολύ μακρύς κατάλογος: διαφθορά, πελατειακό σύστημα, γραφειοκρατία, οικογενειοκρατία, διαπλοκή, καταναλωτισμός, παπαγαλία στο σχολείο, καχυποψία, αλλά και ευέλικτες επιχειρήσεις, πτυχιούχοι, φιλοδοξία, κινητικότητα, πολιτική άποψη, αντίσταση, πολυγλωσσία, εργατικότητα (υπό όρους), εξωστρέφεια. Δεν βοηθάει όμως πολύ μια τέτοια παράθεση. Πιο διαφωτιστικό είναι, από όλο το πλέγμα των θεσμών που απαρτίζουν την ελληνική μικροοικονομία, να ξεχωρίσουμε λίγα και βασικά, όπου διαφέρουμε από τις πιο αναπτυγμένες οικονομίες. Τα ακόλουθα θεωρώ ότι είναι τα κρίσιμα στοιχεία της ελληνικής ιδιομορφίας:

• Το πλήθος και το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, μαζί με τη μεγάλη διασπορά της ιδιοκτησίας των ακινήτων (νοικοκυραίοι).
• Η μεγάλη έκταση και διασπορά των προσόδων (ραντιέρηδες).
• Η ελλιπής συνείδηση συνεργασίας και παράλληλα η μεγάλη ανταπόκριση σε κίνητρα και αντικίνητρα (καιροσκόποι).

Η Ελλάδα είναι μια καπιταλιστική οικονομία με κοινωνικό κράτος, όπως πολλές άλλες. Αλλά όπως και κάθε άλλη έχει τη δική της δυναμική, που δημιουργείται από τα ιδιαίτερα στοιχεία της μαζί με τα γενικά στοιχεία του καπιταλισμού.

ΝΟΙΚΟΚΥΡΑΙΟΙ
‘Ενας θεμελιακός θεσμός

Δεν υπάρχει άλλη χώρα στην Ευρώπη και στον ΟΟΣΑ που να έχει τόσο πολλούς αυτοαπασχολούμενους και τόσα μικροαφεντικά όπως η Ελλάδα σε αναλογία με τον πληθυσμό. Στην Ελλάδα το 57% όσων απασχολούνται στη «μη χρηματοοικονομική επιχειρηματική οικονομία» (ΜΧΕΟ) είναι είτε αυτοαπασχολούμενοι είτε σε επιχειρήσεις με λιγότερους από 10 απασχολούμενους. Στο σύνολο της ΕΕ των «27» ο δείκτης είναι 30%. Η Ιταλία έρχεται δεύτερη με 47%, η Πορτογαλία τρίτη με 42%. Η Γαλλία είναι στο 27%, η Μ. Βρετανία στο 21%, η Γερμανία στο 18%. Το νέο μας πρότυπο, η Δανία, στο 20%.

Εξίσου κατακερματισμένη είναι και η γεωργία, που δεν περιλαμβάνεται στα παραπάνω. Στην αμπελοπαραγωγό Κορινθία ο μέσος εξαγωγικός αμπελώνας είναι κάτω από 30 στρέμματα και ο μεγαλύτερος κάτω από 200. Οι ανταγωνιστές της Κορινθίας στη Μούρθια της Ισπανίας έχουν πάνω από 1.000 στρέμματα ο καθένας. Το ίδιο και στην Καλιφόρνια, στη Νότιο Αφρική, στη Χιλή, στην Αίγυπτο.

Στο σύνολο της οικονομίας, οι απασχολούμενοι σε επιχειρήσεις άνω των 250 εργαζομένων δεν ξεπερνούν το 9% του εργατικού δυναμικού – μαζί με τις ΔΕΚΟ και τις τράπεζες.

Πώς έχει συμβεί να έχουμε τόσο πολλές και μικρές επιχειρήσεις –αμπέλια, ελαιοτριβεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, μίνι μάρκετ, ιατρεία, θέατρα, μπουτίκ, βιοτεχνίες ενδυμάτων, εταιρειούλες πληροφορικής– και γιατί πολύ λίγους μεγάλους εργοδότες;

Το οφείλουμε στην ιστορία, που απέτρεψε σε εμάς την πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου των δυτικών οικονομιών, στους θεσμούς του σημερινού κράτους, που βοηθούν να επιβιώσει η μικρή ιδιοκτησία και εμποδίζουν τη μεγέθυνση των επιχειρήσεων, αλλά και στη νοοτροπία που μας αποτρέπει από το να συνεργαζόμαστε. (σ.σ. εδώ βλέπουμε ένα σημαντικό πράγμα: Ότι στην Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει όσου αλλού η συγκεντροποίηση των επιχειρήσεων σε λίγα χέρια μερικών ολιγαρχών. Η συγκεντροποίηση αυτή είναι "νομοτελειακή" στα πλαίσια του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού (σκεφτείτε λίγο το παιχνίδι της "μονόπολυς", όπου αργά ή γρήγορα όλα τα τετραγωνάκια καταλήγουν σε λίγα χέρια, καθώς οι "μικροί" παίχτες δεν μπορούν να αντέξουν τον ανταγωνισμό και χρεωκοπούν, πουλάνε τα τετράγωνα τους, συγχωνεύονται με τα τετράγωνα των πιο "ισχυρών" παιχτών, κτλ)

Η Δυτική Ευρώπη μπήκε στη βιομηχανική εποχή με μεγάλες γαιοκτησίες και πλήθος ακτήμονες εργάτες, κληρονομιά της φεουδαρχίας. Το νέο ελληνικό κράτος δημιουργήθηκε μέσα σε μια κοινωνία από μικροϊδιοκτήτες, συνέπεια της οθωμανικής πολιτικής που στήριζε τον μικρό γεωργό και αποθάρρυνε τη μεγάλη γαιοκτησία. Η πολιτική γης του νέου κράτους συνέχισε να ευνοεί τον μικρό κλήρο. Ακόμα και τα μεγάλα τσιφλίκια της Θεσσαλίας κατακερματίστηκαν με τα χρόνια. Η μεγάλη πλειονότητα των οικογενειών είχε κάποια ακίνητη περιουσία, αγροτική ή αστική, όπου έστησε μια αγροτική εκμετάλλευση ή ένα μαγαζί ή έχτισε ιδιόκτητο σπίτι. Σε αυτό η Ελλάδα ήταν τελείως διαφορετική από όλη τη μη Οθωμανική Ευρώπη. Οι δε γείτονές μας στα Βαλκάνια, όσοι είχαν εκτεταμένη μικροϊδιοκτησία, την απώλεσαν με τον σοσιαλισμό.
Οι μικροεπιχειρήσεις εξακολουθούν να είναι η κυρίαρχη μορφή οργάνωσης του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας μετά από 180 χρόνια σύγχρονου κράτους, με αστικούς θεσμούς και με περίπου ελεύθερη αγορά. Αυτό είναι αξιοπερίεργο. Σε μια σύγχρονη οικονομία το μέγεθος είναι πλεονέκτημα – αν όχι σε όλες τις δουλειές, πάντως σε πάρα πολλές (σ.σ. από την άλλη βέβαια, ο συντάκτης του κειμένου, όντως υπερασπιστής του καπιταλισμού, δεν βγάζει άχνα για το ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις θα έφευγαν από την Ελλάδα και θα πήγαιναν στην Κίνα και στην ινδία, όπως γίνεται σε παγκόσμια κλίμακα. Άλλωστε, ακόμα και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα φεύγουν, απλά πηγαίνουν προς κοντινότερους προορισμούς, όπως η Βουλγαρία, τα Σκόπια, κτλ). Εδώ όμως οι επιχειρήσεις δεν μεγαλώνουν. Ας απαριθμήσουμε τις αιτίες.

Οι οικογένειες με ιδιοκτησία, έστω και μικρή, δεν στέλνουν τα παιδιά τους να γίνουν εργάτες. Αν αποφασίσουν να γίνουν χαμηλόμισθοι υπάλληλοι, αυτό γίνεται μόνο σε δουλειές με εργασιακή ασφάλεια και καλή σύνταξη – στο Δημόσιο ή στις τράπεζες. Αλλιώς προτιμάνε το χωράφι ή το μικρομάγαζο των γονιών. Το νοικοκυριό αντιστέκεται στην προλεταριοποίηση.

Οι νόμοι δεν εφαρμόζονται ομοιόμορφα. Η φορολογία, η κοινωνική ασφάλιση, οι κανονισμοί εργασίας κ.ά. επιβαρύνουν περισσότερο τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις, επειδή οι μικρές παρανομούν πιο εύκολα. Όταν το ταμείο το κρατάει η οικογένεια μπορεί να αποκρύψει πωλήσεις ή να απασχολήσει ανασφάλιστους. Ενώ όταν η τιμολόγηση και οι προσλήψεις καταγράφονται σε οργανωμένο λογιστήριο από υπαλλήλους, η φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή ενέχει μεγαλύτερο ρίσκο. Συνεπώς στην Ελλάδα η ανομία ευνοεί τον κατακερματισμό. Το κράτος γενικά δεν κυνηγάει τους μικρούς.(σ.σ. από την άλλη βέβαια, οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν "κολλητούς" στην κυβέρνηση, και έτσι παίρνουν ένα σωρό επιδοτήσεις, ΣΔΙΤ, φοροαπαλλαγές, κτλ από το κράτος, που επιπλέον τους αφήνει ανενόχλητους να παρανομούν (δες πχ περίπτωση Κόκκαλη, κτλ). Αλλά ούτε αυτό το παρατήρησε ο -φιλοκαπιταλιστής- συντάκτης του άρθρου)

Οι ξένες άμεσες επενδύσεις αποθαρρύνονται. Σε άλλες περιφερειακές χώρες δημιουργήθηκε μεγάλη βιομηχανία από το ξένο κεφάλαιο. Εδώ, η γραφειοκρατία, η διαφθορά, η αντίσταση των τοπικών κοινωνιών, η ρητορική του λαϊκισμού είχαν αποτέλεσμα να έρθουν σχετικά λίγοι ξένοι επενδυτές και να παραμείνουν πολύ λιγότεροι. (σ.σ. υπάρχει βέβαια και το "μικρό θεματάκι" των χαμηλότερων μισθών που υπάρχουν αλλού σε σχέση με εδώ, αλλά τέλος πάντων) Σημαντικές εξαιρέσεις, οι κλάδοι των μη εμπορεύσιμων (non-tradable) υπηρεσιών: τράπεζες, τηλεφωνία, λιανικό εμπόριο. Σε αυτούς οι ξένοι ήρθαν γιατί το ψηλό κόστος εισόδου και λειτουργίας δεν τους αποτρέπει – το καλύπτουν με ψηλότερες τιμές. Άλλο να έχεις να ανταγωνιστείς στην παγκόσμια αγορά και άλλο μόνο τις ελληνικές επιχειρήσεις στην ελληνική αγορά.

Στα παραπάνω ας προστεθούν οι πάμπολλοι κανονισμοί και απαγορεύσεις που προστατεύουν τον υπάρχοντα τρόπο λειτουργίας σε δεκάδες κλάδους, καθώς και το μικρό μέγεθος των οικοπέδων.

Είναι τόσο ισχυρή η θεσμική προτίμηση προς τη μικρή κλίμακα, ώστε ούτε οι πρόσφυγες του 1922, ούτε οι μετανάστες μετά το 1990 δεν έγιναν μόνιμο προλεταριάτο για μεγάλους εργοδότες, όπως συνέβη αντίστοιχα αλλού. Ενώ οι μικροεργοδότες πλούτισαν στα χωράφια και στις πόλεις στην πλάτη των μεταναστών.

Η αυτοαπασχόληση, η μικροεργοδοσία, η οικογενειακή επιχείρηση είναι σταθερός και θεμελιακός θεσμός της οικονομικής μας οργάνωσης. Ίσως ο πιο θεμελιακός. Η ποσοστιαία συμμετοχή τους στην απασχόληση και στο εισόδημα δεν πρόκειται να συρρικνωθεί υπό κανονικές συνθήκες. Ούτε καν μια βαθιά και μακροχρόνια ύφεση δεν θα το αλλάξει αυτό. Μόνο μια επανάσταση στους θεσμούς θα το άλλαζε.

Είναι σημαντικό το εξής: ο θεσμός ορίζει την εξειδίκευση και όχι το αντίστροφο. Δηλαδή, επειδή είμαστε μια κοινωνία μικροεπιχειρηματιών, δεν μπορούμε να παράγουμε ηλεκτρονικές συσκευές – και όχι, επειδή δεν παράγουμε συσκευές, είμαστε μικροεπιχειρηματίες. Αυτό δεν έχει γίνει συνείδηση στην τεχνοκρατία που σχεδιάζει κατά καιρούς τις πολιτικές της ανάπτυξης. Πιστεύει ότι με κατάλληλες χρηματοδοτήσεις και υποδομές μπορεί να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές βιομηχανίες σε κλάδους που απαιτούν μεγαλύτερη κλίμακα. Σε κάθε εποχή οι μικροϊδιοκτήτες θα κάνουν τις εργασίες που τους ταιριάζουν – χτες σφουγγαράδες, σήμερα ενοικιαζόμενα δωμάτια, αύριο τι;

Οικογενειακές στρατηγικές

Μια οικονομία μικρών μονάδων ωθεί τα νοικοκυριά σε άλλες επιλογές από μια οικονομία υπαλλήλων και μεγάλων οργανισμών. Η οικογένεια αναζητά τη σταθερότητα στην πολυέργεια, δηλαδή σε πολλαπλές πηγές εισοδήματος, όσες μπορεί να βρει και να προσποριστεί. Υπάρχει οικογενειακή αλληλεγγύη: τα πολλαπλά εισοδήματα απαιτούν πολλαπλά χέρια: ο πατέρας έχει το πρατήριο βενζίνης για τη σιγουριά, ο γιος σπουδάζει πληροφορική για το κάτι παραπάνω, αλλά άμα δεν του βγει δεν θα πεινάσει. Η κόρη, κατά προτίμηση δασκάλα ή υπάλληλος του Δήμου – κάτι σταθερό που αφήνει ελεύθερο χρόνο για να φροντίζει γέροντες γονείς και την επόμενη γενιά. Αν το οικογενειακό μαγαζί πάει καλά, η οικογένεια ολόκληρη το δουλεύει. Αν όχι, μένει να δουλεύει με ένα-δυο μέλη. Το σύστημα έχει θαυμαστή σταθερότητα, ευελιξία και διάρκεια.

Σε οικονομία μικροϊδιοκτητών, οι επενδύσεις των νοικοκυριών διαφέρουν από αυτές στις οικονομίες της μεγάλης κλίμακας. Κατευθύνονται, απόλυτα ορθολογικά, σε ακίνητα και σε εκπαίδευση. Στις δυτικές οικονομίες οι αποταμιεύσεις επενδύονται συλλογικά μέσα από ασφαλιστικά ταμεία, ή από αμοιβαία κεφάλαια, ή από καταθέσεις. Καταλήγουν ως χρηματοδότηση στη βιομηχανία, στην τεχνολογία, σε υποδομές, και γενικά σε μεγάλους οργανισμούς. (σ.σ. επίσης καταλήγουν σε τοξικά ομόλογα βέβαια, για να μην ξεχνιόμαστε, αλλά τέλος πάντων, ο συντάκτης του άρθρου ουσιαστικά μας λέει ξανά και ξανά πως από τη στιγμή που "παίζουμε μονόπολυ", δηλαδή από τη στιγμή που έχουμε καπιταλισμό, θα "πρέπει" να υπάρχει συγκεντροποίηση των τετραγώνων σε λίγα χέρια. Αυτό είναι αλήθεια, μόνο που οι προλετάριοι, αυτοί που μένουν δηλαδή χωρίς να κατέχουν κανένα "τετράγωνο", καλά θα κάνουν να ανατρέψουν το παιχνίδι αυτό, και να παίξουν ένα άλλο παιχνίδι από τη μονόπολυ, να παίξουν ένα παιχνίδι όπου πλέον τα τετράγωνα δε θα αποτελούν ατομική ιδιοκτησία κανενός. Αλλιώς, "την κάτσαμε τη βάρκα") Στην ελληνική μικρή οικονομία η χρηματική αποταμίευση δεν έχει αξιόπιστες συλλογικές διεξόδους.

Το ανθρώπινο κεφάλαιο έχει άλλη μορφή στη μικροϊδιοκτησία. Στις δυτικές οικονομίες μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από καριέρα – δηλαδή χτίζοντας σχέση με μια μεγάλη επιχείρηση ή οργανισμό. Η ανώτατη εκπαίδευση είναι χρήσιμη μόνο ως πρώτο βήμα στην καριέρα – αν η αγορά εργασίας δεν την ζητά ούτε οι νέοι την επιδιώκουν. Στη μικρή ιδιοκτησία, η αξία του ανθρώπου επενδύεται στα ατομικά του στοιχεία. Η αγορά εργασίας δεν δίνει σαφή μηνύματα. Σημασία έχουν τα εφόδια που θα κατέχω σε μια γενικά αβέβαιη πορεία. Σπουδάζω μηχανικός, όχι επειδή προσδοκώ να δουλέψω στη Volkswagen, αλλά επειδή θα έχω επιλογές ως έμπορος, κατασκευαστής, εργολάβος, μελετητής, και ίσως ίσως στέλεχος. Γι’ αυτό τα νοικοκυριά υπερεπενδύουν στην εκπαίδευση των παιδιών: σε φροντιστήρια ξένων γλωσσών και πανελλαδικών εξετάσεων, σε δαπάνες διαβίωσης των φοιτητών. Στους εθνικούς λογαριασμούς αυτές οι δαπάνες φαίνονται ως κατανάλωση. Αλλά είναι επένδυση.

Δυναμική

Ο θεσμός είναι σταθερός εφόσον μπορεί να παράγει αρκετό εισόδημα για τα μέλη του, έστω με κρίσεις και μεταλλάξεις. Αλλά δεν υπάρχουν πολλές περιπτώσεις στον κόσμο που οι τοπικές οικονομίες μικροεπιχειρήσεων να είναι διεθνώς ανταγωνιστικές – στη βόρεια Ιταλία βρίσκονται τα λίγα πετυχημένα παραδείγματα. Στην Ελλάδα ήταν ανταγωνιστική κατά καιρούς η μικρής κλίμακας γεωργία και ο τουρισμός, και είχαν μεγάλη συμβολή τα εμβάσματα από προσωπική εργασία– από τους μετανάστες και τους ναυτικούς. Αλλά αυτά δεν έφταναν και τα συμπληρώναμε με δάνεια και επιχορηγήσεις από το εξωτερικό.

Τώρα που στέρεψαν τα δάνεια, η Ελλάδα θα χρειαστεί να γίνει ανταγωνιστική σε περισσότερους κλάδους. Μπορούν αυτό να το πετύχουν οι μικροεπιχειρήσεις; Δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερο πρόβλημα η μετάβαση σε νέες δραστηριότητες. Η ελληνική πολυέργεια των οικογενειών αυτό σημαίνει. Δεν πρόκειται για οικογένειες που αφοσιώνονται στην ίδια τέχνη από γενιά σε γενιά. Τα παιδιά σπουδάζουν νέα αντικείμενα και οι γονείς τα στηρίζουν.

Τρία είναι τα μεγάλα μειονεκτήματα της μικρής κλίμακας: το κόστος (οικονομίες κλίμακας), ο συντονισμός (κόστος συναλλαγών, οικονομίες φάσματος) και η συνέχεια (καινοτομία, αναβάθμιση, διαδοχή γενεών). Αν το ευρύτερο θεσμικό περιβάλλον αλλάξει για να βοηθήσει τις μικροεπιχειρήσεις να τα αντιμετωπίσουν, τότε ναι, ίσως μπορέσουμε να χτίσουμε μια ανταγωνιστική οικονομία πάνω στη μικρή κλίμακα. Αλλιώς, είτε φτώχεια είτε απότομη συγκέντρωση του κεφαλαίου.

ΡΑΝΤΙΕΡΗΔΕΣ

Ο όρος πολιτική πρόσοδος δηλώνει τους διάφορους μηχανισμούς με τους οποίους επιχειρήσεις, συντεχνίες και άτομα καρπώνονται εισοδήματα από το κράτος που δεν αντιστοιχούν σε πραγματική προσφορά υπηρεσίας ή προϊόντος. Ο όρος περιλαμβάνει την αργομισθία, τη συνταξιοδότηση με προνομιακούς όρους, τις επιχορηγήσεις χωρίς αναπτυξιακό αποτέλεσμα, τις υπερκοστολογημένες προμήθειες και έργα, και τις μίζες των δημοσίων υπαλλήλων. Περιλαμβάνει επίσης τις ρυθμίσεις που επιτρέπουν σε συντεχνίες να υπερτιμολογούν στην αγορά (κλειστά επαγγέλματα, ρυθμιζόμενες αμοιβές, απαγορεύσεις), και, κάτι λιγότερο φανερό, τα οφέλη από την παρανομία όταν οι ανταγωνιστές σου είναι σύννομοι. Δεν περιλαμβάνει εκείνους του μισθούς του Δημοσίου που αμείβουν πραγματικά εργαζόμενους, ούτε τις συντάξεις, τα επιδόματα ανεργίας, κτλ, που δίνονται με γενικά κοινωνικά κριτήρια.

Μερικοί ανάγουν τη διόγκωση της πολιτικής προσόδου στη δεκαετία του 1980 και στον τρόπο με τον οποίο το ΠΑΣΟΚ ενσωμάτωσε νέα στρώματα και νέα τζάκια στην οικονομική ανάπτυξη. Αλλά η φαυλοκρατία και οι πελατειακές σχέσεις ήταν σύμφυτες με το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του, και το κράτος ήταν πάντα ρυθμιστής στην οικονομία. Η διανομή προσόδων ήταν αναγκαίος μηχανισμός για τη νομιμοποίηση των πολιτικών στα μάτια του κόσμου, αλλά και ο προσπορισμός προσόδων ήταν βασικός λόγος για γίνει κάποιος πολιτικός.

Το κράτος συνολικά υπήρξε ραντιέρης εμβασμάτων, ζώντας σε μεγάλο βαθμό από διεθνείς εισροές: δάνεια που μοίρασε και δεν αποπλήρωσε, σχέδια βοήθειας, και πιο πρόσφατα τα ταμεία της ΕΕ. Τούτα τα εμβάσματα έχουν επηρεάσει σε βάθος την κοινωνία: «Ας περάσει το χρήμα τα σύνορα και θα βρούμε τη μοιρασιά» μου έλεγε ένας μικροεργολάβος αγροτικών εγκαταστάσεων κουβεντιάζοντας πώς θα πάρουμε κάποια επιχορήγηση.

Υπήρχαν και υπάρχουν σημαντικές μη πολιτικές πρόσοδοι στην ιδιωτική οικονομία. Τα έσοδα από τουρισμό ενέχουν μεγάλο στοιχείο προσόδου, εφόσον ο επισκέπτης πληρώνει πρώτα για τον τόπο και μετά για τις υπηρεσίες. Τα εμβάσματα από το εξωτερικό (ναυτιλιακά, μεταναστευτικά) παράγονται μεν από εργασία εκτός συνόρων, αλλά για την τοπική κοινωνία που τα υποδέχεται είναι καθαρή πρόσοδος.

Η δημοκρατική πρόσοδος

Οι μηχανισμοί προσπορισμού προσόδων διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Παράγουν όμως ένα κοινό πολιτισμικό αποτέλεσμα: όλοι σχεδόν οι Έλληνες, από τον μεγάλο επιχειρηματία μέχρι τον μικροοικοπεδούχο στο νησί και τον δημοτικό υπάλληλο στην επαρχία, θεωρούν φυσικό να έχουν κάποια εισοδήματα χωρίς να ρισκάρουν κεφάλαια και χωρίς να εργάζονται παραγωγικά – εισοδήματα σημαντικά για τα μέτρα του καθενός. Αν δεν το πετύχουν αισθάνονται αδικημένοι.

Πώς αναπαραγόταν τόσα χρόνια το σύστημα της προσοδοκρατίας; Η πρώτη αιτία ήταν ότι «λεφτά υπάρχουν» – από τις εισροές από το εξωτερικό, από την απομύζηση της παραγωγής σε μια κοινωνία που μπορούσε κατά καιρούς να παρακολουθεί ικανοποιητικά την τεχνική πρόοδο, αλλά πρόσφατα και από την υπερεκμετάλλευση των μεταναστών.

Η δεύτερη αιτία ήταν ο δημοκρατικός χαρακτήρας του συστήματος. Οι πρόσοδοι είχαν ευρεία διασπορά· ιδίως μετά το 1980 τα περισσότερα νοικοκυριά κάτι τσιμπούσαν από το σύστημα. Η δημοκρατική νομιμοποίηση ενισχύθηκε από νέους μηχανισμούς που προσδίδουν στο σύστημα έναν αντικειμενικό χαρακτήρα: ΑΣΕΠ αντί για ρουσφέτι, πανελλαδικές αντί για το βαθμό του σχολείου. Όταν για να διοριστούν ή να εισαχθούν χρειάζεται να κοπιάσουν και να ανταγωνιστούν τίμια, κανένας δεν αναρωτιέται μήπως η θέση που πήραν είναι άχρηστη. Και θεωρείται άδικο να καταργηθούν τα όποια προνόμια έχει η θέση.

Συμπεριφορές

Όπως κάθε οικονομικός μηχανισμός που κυριαρχεί (ή συγκυριαρχεί) σε μια κοινωνία έτσι και η προσοδοκρατία επιδρά με πολλούς τρόπους στις συμπεριφορές και στη νοοτροπία. Μπορεί να μην πηγάζει από πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, αλλά σίγουρα τις δημιουργεί.

Μηδενικό άθροισμα: η πρόσοδος δεν μεγεθύνει την πίτα, τη μοιράζει. Συνεπώς προϋποθέτει μαχητική διεκδίκηση, και δεν προϋποθέτει παραγωγική εργασία.Εκτρέφει το λαϊκισμό, που βασικό συστατικό του είναι ότι μεταθέτει την ευθύνη για το σύνολο στον άλλο πόλο, στον εχθρό. Στο λαϊκισμό οι πολίτες, ανεξάρτητα από την πραγματική τους θέση στην παραγωγή και στη διανομή, νιώθουν σαν να ανήκουν στο πιο αδύναμο στρώμα, που δικαιούται να διεκδικεί αναδιανομή για λόγους ανθρωπιστικούς, δικαιοσύνης. Δεν τους αφορά πώς θα παραχθεί ο πλούτος, ούτε αν πρέπει η αναδιανομή να γίνει πρώτα σε άλλους, πιο αδύναμους. Την ευθύνη για το όλον την έχουν άλλοι. Ο λαϊκισμός διαφέρει ριζικά σε τούτο από μια σοσιαλιστική στρατηγική που θα άρχιζε από τον τρόπο παραγωγής πριν φτάσει στη διανομή. Ή από μια στρατηγική αναδιανομής που θα εστίαζε στους πραγματικά πιο αδύναμους και αποκλεισμένους. 

Επιχειρηματικότητα: αν οι επιχειρήσεις μπορούν να βγάλουν ψηλά κέρδη από τις κρατικές εργολαβίες ή από άλλα προνόμια, επενδύουν πιο πολύ στο να αποκτήσουν τα προνόμια παρά στο να γίνουν ανταγωνιστικές σε μια ανοιχτή αγορά. Με το καιρό αυτό στρεβλώνει όλη τη στρατηγική τους – ο καλός πωλητής είναι αυτός που καλλιεργεί σχέσεις στο Δημόσιο, ο καλός μηχανικός είναι αυτός που ξεχειλώνει το έργο για να κοστίσει περισσότερο, κτλ. Σπάνια μια επιχείρηση κρατικοδίαιτη είναι και ανταγωνιστική. Τα παραδείγματα αρχίζουν από τους εθνικούς προμηθευτές και φτάνουν στις εταιρειούλες πληροφορικής της δεκαετίας του 1990, όπου ευφυέστατοι τεχνικοί έφαγαν τα νιάτα τους σε άκαρπη «έρευνα και ανάπτυξη» για ευρωπαϊκά προγράμματα.

Μετρήσεις και προϋπολογισμοί: ο ραντιέρης δεν έχει ανάγκη να μετρήσει τον κόσμο, ο παραγωγός έχει. Ο ραντιέρης θα παζαρέψει. Ο παραγωγός θα σχεδιάσει τις εισροές και τις εκροές του, θα προσπαθήσει να μεγιστοποιήσει το περιθώριο ανάμεσα στις δύο. Ό,τι κάνει ο ραντιέρης κάνει και το κράτος της προσοδοκρατίας. Παζαρεύει συνεχώς με διάφορες ομάδες (αδιόριστους για διορισμούς, αγρότες για παροχές, επιχειρηματίες για έργα), στις οποίες πάντα δίνει κάτι παραπάνω από εκεί που ξεκίνησε. Δεν δεσμεύεται από ένα απόλυτο όριο δαπανών ή φοροαπαλλαγών. Καταλήγει σχεδόν πάντα με έλλειμμα, χωρίς να το έχει προγραμματίσει. Αλλά και πέρα από τα δημοσιονομικά, η κοινωνία δεν ζητά μετρήσεις: ούτε για τους ρύπους, ούτε την ποιότητα των νοσοκομείων, ούτε για την επίδραση της αστυνόμευσης στην εγκληματικότητα. Δεν υπάρχει καμιά πίεση στις δημόσιες υπηρεσίες να μετρήσουν και να αξιολογήσουν. Κάπως έτσι καταλήγουμε στα Greek statistics – πολύ πριν τη σκόπιμη παραποίηση των αριθμών.

ΚΑΙΡΟΣΚΟΠΟΙ

Ίσως να είμαστε το ίδιο εργατικοί με τους Δυτικούς όταν έχουμε τις ίδιες επιλογές με αυτούς. Είμαστε όμως λιγότερο συνεργατικοί.

Στη θεωρία παιγνίων καιροσκόπος (ή οπορτουνιστής) είναι αυτός που αρπάζει την ευκαιρία να βγάλει ένα καλό κέρδος σήμερα, ακόμα και αν αυτό δυσχεράνει τη θέση του αύριο. Συνήθως, είναι αυτός που παραβαίνει έναν κανόνα ή χαλάει μια συνεργασία για να κάνει την αρπαχτή.

Ο ταβερνιάρης στην Πλάκα που σερβίρει σαβούρα στους τουρίστες αυτό κάνει: παραβαίνει την άτυπη σύμβαση του εστιάτορα με τον πελάτη, για να βγάλει καλό κέρδος στη μερίδα, με κίνδυνο ο πελάτης να μην ξαναέρθει. Πράττει απόλυτα ορθολογικά, γιατί ο τουρίστας είναι περαστικός και δεν θα ξαναερχόταν έτσι κι αλλιώς. Αυτό χαλάει τη γενική εικόνα της Αθήνας, αλλά δεν τον ενδιαφέρει, γιατί η εικόνα διαμορφώνεται από όλες τις ταβέρνες μαζί, όχι από τη δική του.

Στον αντίποδα της καιροσκοπίας είναι η συμμόρφωση ή η συνεργασία. Η επιχείρηση που επενδύει στην ποιότητα, ο εργολάβος που αποθέτει τα μπάζα στη μακρινή επίσημη χωματερή αντί για το διπλανό χωράφι, ο συνεργάτης που δουλεύει σκληρά αντί να λουφάρει σε βάρος της ομάδας, ο επαγγελματίας που δεν φοροδιαφεύγει είναι στη γλώσσα της θεωρίας παιγνίων συνεργάσιμος (cooperator).

Οι ρίζες της συνεργασίας

Οι Έλληνες φέρονται πιο καιροσκοπικά από τους Σουηδούς ή και τους Γάλλους. Η διαφορετική συμπεριφορά δεν έχει μια μόνο αιτία. Υπάρχει πολιτισμική διαφορά νοοτροπίας. Παράλληλα η δομή των κινήτρων και των κυρώσεων συγκριτικά ευνοεί την αρπαχτή. Τα δύο επίπεδα (νοοτροπία – δομή) αλληλεπιδρούν μέσα από την ανοχή (δεν σε καταγγέλλω που φοροδιαφεύγεις) και τη δυσπιστία (σε ρίχνω, γιατί φοβάμαι ότι θα με ρίξεις).

Πού οφείλεται η πολιτισμική διαφορά στην έφεση για συνεργασία, και πόσο βαθιά είναι; Σε τέτοια ερωτήματα η συστηματική έρευνα και θεωρία διεθνώς τώρα ξεκινάει, ουσιαστικά τα τελευταία είκοσι χρόνια. Για την Ελλάδα η πιο ενδιαφέρουσα αφήγηση είναι του Στέλιου Ράμφου, για την «άπρακτη εξατομίκευση». Η ανθρωπολογία του προσώπου διαμορφώθηκε διαφορετικά σε εμάς από ό,τι στη Δύση. Εκεί «σκοπός του ατόμου είναι η εντός του ανακεφαλαίωση, ει δυνατόν, της συνολικής κοινωνικής και πνευματικής εξελίξεως – η εν ευαισθησία καθολικότης του ως ανθρώπου». Ο δυτικός άνθρωπος έχει εσωτερικεύσει τους κανόνες της κοινωνίας – τους έχει εξατομικεύσει. Στους Έλληνες, όταν διασπάστηκαν οι συλλογικές δομές του μεσαίωνα, μείναμε στον ατομισμό χωρίς την εξατομίκευση.

Συναφής αλλά διακριτός παράγοντας ήταν η εξέλιξη των πολιτικών θεσμών και των οικονομικών ιεραρχιών. Στη Δύση η φεουδαρχία, η μοναρχία και η Καθολική Εκκλησία με την αλληλεπίδρασή τους δημιούργησαν το απολυταρχικό κράτος που είχε την ευθύνη να καθοδηγεί την κοινωνία. Το κράτος αυτό το κληρονόμησε η αστική τάξη και ενίσχυσε τον καθοδηγητικό του ρόλο. Παράλληλα, στη βιομηχανική επανάσταση αναπτύχθηκαν οι μεγάλες επιχειρήσεις-ιεραρχίες που έδιναν σταθερούς ρόλους σε εργάτες και υπαλλήλους. Αυτά δεν έγιναν στην Ελλάδα, που αποτίναξε το οθωμανικό κράτος, δεν το μετεξέλιξε, και που αντιστάθηκε στις οικονομικές ιεραρχίες.

Με άλλα λόγια, οι αναπτυγμένες δυτικές οικονομίες δεν στηρίχτηκαν μόνο στην ελεύθερη αγορά και στα ατομικά κίνητρα. Στηρίχτηκαν σε ιεραρχικούς οργανισμούς (κάθετους κανόνες) και σε στρατηγικές συνεργασίας (οριζόντιους κανόνες). Ο πετυχημένος και ιδεολογικά ηγεμονικός καπιταλισμός είναι ελεύθερη αγορά ενσωματωμένη σε κοινωνία κανόνων και ευθύνης. Αλλιώς είναι ή ζούγκλα ή μικρομάγαζα. Εμείς δεν έχουμε αποδεχθεί ούτε τους κάθετους κανόνες ούτε τους οριζόντιους – ούτε πειθαρχούντες ούτε πειθαρχημένοι. Αν έχουμε αποφύγει τη ζούγκλα είναι γιατί έχουμε κρατήσει τα μικρομάγαζα.

Οι θεσμοί των καιροσκόπων

Η καιροσκοπική νοοτροπία εξηγεί γιατί αποτυχαίνουν οι συνεταιρισμοί και πετυχαίνουν οι συντεχνίες. Ο συνεταιρισμός διαχειρίζεται ένα συλλογικό αγαθό – για παράδειγμα, ένα συσκευαστήριο για τα αγροτικά προϊόντα των μελών του ή μια κρατική επιχορήγηση που δίνεται για να γίνει το συσκευαστήριο. Χωρίς αμοιβαία εμπιστοσύνη και συμμόρφωση στους κανόνες τα μέλη κοιτάνε πώς θα κερδίσουν ο καθένας ρίχνοντας τη ζημιά στο συλλογικό αγαθό. Θα στείλουν στο συσκευαστήριο τη δεύτερη ποιότητα, αλλά το καλό θα το πουλήσουν ιδιωτικά – ή θα φάνε την επιχορήγηση χωρίς να επενδύσουν, γιατί δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο για συνεταίρο.

Η συντεχνία δεν έχει συλλογικό αγαθό, έχει συλλογική διεκδίκηση. Τα μέλη αναγνωρίζουν το κοινό συμφέρον στην κοινή επαγγελματική ταμπέλα, και διεκδικούν προνόμια κοινά μεν, αλλά που θα τα καρπωθούν ιδιωτικά. Είναι μια συνεργασία με χαμηλή επένδυση και ρίσκο, όπως αρμόζει σε σύνολα με χαλαρούς δεσμούς συνεργασίας.

Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύξαμε μερικούς αξιοθαύμαστους οικονομικούς θεσμούς, που όμως ξενίζουν τους δυτικής παιδείας τεχνοκράτες. Οι μεταχρονολογημένες επιταγές, με το νομικό πλαίσιο που τις διέπει, ενισχύουν την εμπιστοσύνη ανάμεσα στους συναλλασσόμενους γιατί επιφέρουν άμεση κύρωση στον εκδότη της ακάλυπτης επιταγής χωρίς να παρεμβάλλεται η γραφειοκρατία μιας τράπεζας. Ο καθένας αναλαμβάνει την ευθύνη για τον αντισυμβαλλόμενο που επιλέγει. Το πρόσωπο, η φήμη, μετράει ιδιαίτερα. Είναι εντυπωσιακό ότι κανένας αποδέκτης μεταχρονολογημένης επιταγής δεν την εμφανίζει πρόωρα για πληρωμή, ενώ νομικά το δικαιούται. Αν το κάνει, η αγορά θα τον αποβάλει. Αυτόν τον θεσμό της ίσος-προς-ίσον χρηματοδότησης, με την ατομική και ονομαστική ευθύνη, θα πρέπει να τον διαφυλάξουμε, και όχι να θέλουμε να τον καταργήσουμε. Η ιεραρχική χρηματοδότηση των τραπεζών περιθωριοποιεί τη ατομική ευθύνη και ενισχύει τον καιροσκοπισμό.

Το μέλλον της συνεργασίας

Ο καιροσκόπος δεν είναι φύσει απατεώνας. Είναι «ορθολογικά εγωιστής». Θα συμμορφωθεί στους κανόνες όταν τον συμφέρει. Αν βρεθεί σε περιβάλλον όπου πλειοψηφούν οι συνεργάσιμοι και υπάρχουν κυρώσεις στην καιροσκοπία, τότε μετατρέπεται σε συνεργάσιμο. Το πρόβλημα εδώ είναι ο φαύλος κύκλος. Αν το σύνολο ξεκινάει με πλειονότητα καιροσκόπων, πολύ δύσκολα θα συγκλίνει σε ένα καθεστώς συνεργασίας. Για αυτό μετράει τόσο πολύ η ιστορική κληρονομιά.

Στη Δύση η κληρονομιά ήταν υπέρ της συνεργασίας. Υπάρχουν όμως φόβοι ότι τις τελευταίες δεκαετίες φθείρονται οι θεσμοί και διογκώνεται ο ατομισμός. Οι αιτίες που αναφέρονται είναι πολλές, από τη διάβρωση της οικογένειας, τον καταναλωτισμό και τα ατομικά δικαιώματα μέχρι τον οικονομικό φιλελευθερισμό, την εισοδηματική ανισότητα και τις προσόδους. Μήπως εκεί που τείνουν οι Δυτικοί είμαστε ήδη εμείς; Μήπως είμαστε εικόνα από το δυστοπικό τους μέλλον;

Μια αντίρροπη τάση έρχεται από την τεχνολογία. Οι πλατφόρμες ενημέρωσης και συνεργασίας που καθιστούν διάφανη τη συνεισφορά του καθενός και άχρηστη την ιεραρχία επιτρέπουν για πρώτη φορά στην ιστορία να δημιουργούνται συλλογικά προϊόντα με καταμερισμό ατομικής ευθύνης. Δίνουν ένα πλαίσιο συνεργασίας για καιροσκόπους· π.χ. δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε μοναχικό προγραμματιστή να πουλήσει υπηρεσίες σε όλο τον κόσμο. Παράλληλα δίνουν μεγάλη δύναμη στην εθελοντική προσφορά του ελεύθερου χρόνου (λ.χ. Wikipedia) και επιτρέπουν τη συντήρηση μερικών συλλογικών αγαθών χωρίς μεγάλες προσωπικές θυσίες. Μήπως ο ελληνικός ατομισμός βρει τώρα μια δημιουργική θέση στην παγκόσμια οικονομία;

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ

Κλείνω με λίγα προλεγόμενα σε μια μεγάλη συζήτηση.

Η πολιτική ανάπτυξης θα πετύχει μόνο αν εστιάσει στις οικογενειακές στρατηγικές, στις μικροεπιχειρήσεις, στην προσοδοκρατία και στον καιροσκοπισμό – είτε για να αξιοποιήσει μερικά στοιχεία τους, είτε για να τα αλλάξει.

Ένα νέο ελληνικό αναπτυξιακό μοντέλο δεν θα μοιάζει με τα πετυχημένα διεθνώς. Ξεκινάει από άλλες βάσεις, και θα έχει άλλη τροχιά. Ας αποδεχθούμε την ιδιομορφία.

Η κοινωνία έχει αναπτύξει ανεπίσημους θεσμούς ευρείας αποδοχής. Τα φροντιστήρια, για παράδειγμα, που δεν κλείνουν ποτέ όταν γίνονται καταλήψεις στα σχολεία. Ή τις μεταχρονολογημένες επιταγές. Ας σκεφτούμε πώς θα τους αξιοποιήσουμε.

Δεν έχουμε μεγάλες επιχειρήσεις στα διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά. Θα ενισχύσουμε τη συγκέντρωση του κεφαλαίου εκεί, και με ποιο τρόπο; Να ένα ερώτημα-αγκάθι για όλο το ιδεολογικό φάσμα. Και αν ναι, πώς θα αποτρέψουμε την προσοδοθηρία και τον καιροσκοπισμό που εισχωρούν σε όλες τις μεγάλης κλίμακας προσπάθειες στη χώρα μας;

Οι μικρές μονάδες θα είναι πάντα κρίσιμες σε εμάς. Χρειάζεται να γίνουν εξωστρεφείς, ανταγωνιστικές, να καινοτομούν, να συντονίζονται, να μην επιβαρύνονται από τη δημόσια διοίκηση. Όλα τα συστήματα του Δημοσίου, εκπαιδευτικό, φορολογικό, ασφαλιστικό, έρευνα, υποδομές, πρέπει να υποστηρίξουν αυτούς τους στόχους. Το αναπτυξιακό λογοπλαίσιο να διαμορφωθεί πάνω στη μικρή κλίμακα.

Ο καθείς και τα όπλα του.