Με αφορμή την ιστορική επέτειο της "Μαύρης Πέμπτης" του 1929, που πυροδότησε το "Μεγάλο Κραχ", θα δούμε κάποια άρθρα με ιστορικά στοιχεία για την περίοδο, μετά θα πούμε και μερικά δικά μας σχόλια (στα γρήγορα), και στο τέλος θα έχουμε και ένα μικρό φωτογραφικό αφιέρωμα, που νομίζω αξίζει τον κόπο να το δείτε.
Η Χρηματιστηριακή Κρίση του 1929
Το καλοκαίρι του 1929 η Αμερική ευημερούσε. Ο κόσμος δανειζόταν από τις τράπεζες για να παίξει στη Γουολ Στριτ (σ.σ. γενικά ο καπιταλισμός δίνει πιστώσεις, ώστε να αναπτυχθεί, και μετά όταν μαζεύονται πολλές πιστώσεις που δεν μπορούν να αποπληρωθούν, τότε τα δάνεια γίνονται "τοξικά", και ξεσπάει η μία κρίση μετά την άλλη. Βέβαια, ο καπιταλισμός φροντίζει ώστε οι εργάτες να μη μαθαίνουν από την ιστορία, και να "πέφτουν από τα σύννεφα" όταν γίνονται αυτά που γίνονται, γιατί μέχρι τότε νόμιζαν ότι "θα πιάσουν την καλή", ή έστω ότι θα μπορέσουν να ζήσουν μια ήρεμη και "αξιοπρεπή" ζωή. Εδώ όμως μιλάμε για καπιταλισμό, δηλαδή για ταξικό πόλεμο...). Ο δείκτης Ντόου Τζόουνς (DJIA) έφθασε στο υψηλότερο σημείο του, στις 381.17 μονάδες (3 Σεπτεμβρίου 1929). Οι χρηματιστηριακή αξία των μετοχών είχε αυξηθεί τόσο πολύ, που οι διορατικότεροι μιλούσαν για φούσκα έτοιμη να εκραγεί.
Οικονομικοί κύκλοι φοβούμενοι την κάμψη των τιμών των μετοχών άρχισαν να τις ρευστοποιούν. Στις 24 Οκτωβρίου 1929, 13 εκατομμύρια μετοχές άλλαξαν χέρια, αριθμός ρεκόρ για τα χρηματιστηριακά χρονικά (Μαύρη Πέμπτη). Πανικός άρχισε να καταλαμβάνει τους επενδυτές και τους χρηματιστές. Οι μεγάλοι παίκτες της Γουόλ Στριτ άρχισαν να αγοράζουν μαζικά τα καλά χαρτιά (blue chips), σε μια προσπάθεια να συγκρατήσουν την πτώση. Η τακτική αυτή είχε αποδώσει στη χρηματιστηριακή κρίση του 1907, όχι όμως και τώρα.
Το Σαββατοκύριακο που μεσολάβησε η κατάσταση δραματοποιήθηκε ακόμη περισσότερο από τον Τύπο. Τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου οι τιμές συνέχισαν την κατηφορική τους πορεία, με τους επενδυτές να ξεφορτώνονται τα «χαρτιά» τους, με σκοπό να αναζητήσουν πιο πρόσφορες επενδυτικές ευκαιρίες. Ο δείκτης χάνει 12% της αξίας του και 16,4 εκατομμύρια μετοχές αλλάζουν χέρια.
Την επόμενη μέρα, η Γουόλ Στριτ καταρρέει (Μαύρη Τρίτη). Πολλές τράπεζες που είχαν τοποθετήσει τα χρήματα των πελατών τους σε μετοχές για να αποκομίσουν μεγαλύτερα κέρδη, αντιμετωπίζουν δυσεπίλυτα προβλήματα και τις επόμενες μέρες κηρύσσουν πτώχευση.
Το χρηματιστηριακό κραχ χειροτέρευσε την ήδη εύθραυστη κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας και συνέβαλε στη Μεγάλη Οικονομική Ύφεση της δεκαετίας του '30, που έπληξε Ευρώπη και Αμερική, με πτωχεύσεις εταιρειών, μαζική ανεργία και μεγάλη κεφαλαιοκρατική συγκέντρωση (σ.σ. εννοεί ότι δημιουργήθηκαν μονοπώλια και ολιγωπώλια σε όλους τους κλάδους, καθώς οι μικροί και οι μεσαίοι παίκτες χρεωκόπησαν, και ο πλούτος και η εξουσία συγκεντρώθηκε σε λίγα χέρια).
Η Γουόλ Στριτ ανέκαμψε προσωρινά στις αρχές του 1930, για να κατρακυλήσει ξανά το επόμενο διάστημα και ο δείκτης Ντόου Τζόουνς να φθάσει στις 41.22 μονάδες στις 8 Ιουλίου 1932, στο χαμηλότερο σημείο όλων των εποχών. Το 1931 το Κογκρέσο συγκρότησε την Επιτροπή Πεκόρα για να μελετήσει τις αιτίες της χρηματιστηριακής κρίσης και βάσει των πορισμάτων της ψήφισε το νόμο Γκλας - Σίγκαλ του 1933, με τον οποίον διαχωρίστηκαν οι τράπεζες σε εμπορικές και επενδυτικές (σ.σ. με βάση αυτό το νόμο, περιορίστηκε όντως η ισχύς των τραπεζών. Αυτός ο νόμος έχει καταργηθεί σήμερα, και οι τράπεζες μπόρεσαν να ξαναγίνουν τεράστιες. Το γιατί αυτό συμβαίνει βέβαια είναι ένα μεγάλο θέμα, και αν έχετε χρόνο, αξίζει να διαβάσετε πχ αυτό το άρθρο μας).
Τα επόμενα χρόνια, με βάση την εμπειρία της Γουόλ Στριτ, τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου πήραν μέτρα για να αποτρέψουν ένα νέο κραχ. Το κυριότερο ήταν η διακοπή των συνεδριάσεων σε περιόδους ραγδαίων μεταβολών της χρηματιστηριακής αγοράς.
Οι επιπτώσεις του Κραχ στις ΗΠΑ σε αριθμούς:
- 12.000.000 έμειναν άνεργοι.
- 12.000 έχαναν τη δουλειά τους κάθε μέρα.
- 20.000 επιχειρήσεις κήρυξαν πτώχευση.
- 1.616 τράπεζες πτώχευσαν.
- 1 στους 20 γεωργούς ξεσπιτώθηκαν.
- 23.000 αυτοκτονίες σημειώθηκαν σ' ένα χρόνο, αριθμός ρεκόρ.
 |
| Παραγκουπόλεις στις ΗΠΑ: Τότε και τώρα |
Θυμάμαι πολύ καλά το 1929. Είχαμε πιάσει την καλή (εγώ όχι, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι ναι). Θυμάμαι τα ζαλισμένα και ευτυχισμένα πρόσωπα των ανθρώπων που έφτιαχναν χάρτινες περιουσίες με τις μετοχές του χρηματιστηρίου. «Σήμερα κέρδισα δέκα χιλιάδες δολάρια μέσα σε δέκα λεπτά. Συνολικά, αυτή τη βδομάδα κέρδισα ογδόντα χιλιάδες». Στη μικρή μας πόλη οι διευθυντές τραπεζών και οι εργάτες οδοποιίας έτρεχαν στους τηλεφωνικούς θαλάμους για να καλέσουν τους παίκτες. Ολοι έπαιζαν στο χρηματιστήριο, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο. Στη διακοπή για γεύμα, υπάλληλοι και γραμματείς μελετούσαν το δελτίο τιμών του χρηματιστηρίου μασώντας σάντουιτς και λογάριαζαν τις περιουσίες που συσσωρεύονταν. Τα μάτια τους είχαν την ίδια έκφραση που βλέπουμε στο τραπέζι της ρουλέτας. Εγώ είχα μια διαυγή αντίληψη, γιατί βρισκόμουν έξω από όλα αυτά, γράφοντας βιβλία που κανείς δεν αγόραζε. Δεν είχα ούτε τα ελάχιστα που ήταν αναγκαία, για να αρχίσω να φτιάχνω μια δική μου περιουσία. Από τις βιτρίνες έβλεπα τα τρελά ψώνια, το χαβιάρι και τη σαμπάνια, μύριζα το μεθυστικό άρωμα των ντυμένων με γούνες κυριών, που έβγαιναν λάμποντας από το θέατρο.
Επειτα οι άνθρωποι έπαψαν να επενδύουν και αυτό το είδα με διαύγεια, επειδή είχα ασκηθεί από καιρό στην οικονομική ύφεση. Δεν συμπαρασύρθηκα στην πτώση. Θυμάμαι ότι έδιναν συνεντεύξεις και ξανά συνεντεύξεις οι Big Boys, εκείνοι που γνώριζαν. Ορισμένοι αγόραζαν διαφημιστικό χώρο για να καθησυχάσουν τους εκατομμυριούχους που καταστρέφονταν: «Είναι μόνο μια φυσιολογική υποτίμηση», «Μη φοβάστε, αγοράστε, συνεχίστε να αγοράζετε». Ωστόσο, οι Big Boys πουλούσαν και η αγορά έκανε το μπαμ.
Επειτα ήρθε ο πανικός και ο πανικός μετατράπηκε σε απαθές σοκ. Οταν το χρηματιστήριο κατέρρευσε, έκλεισαν τα εργοστάσια, τα ορυχεία και τα χαλυβουργεία και τότε κανείς δεν μπορούσε πλέον να αγοράσει τίποτα, ούτε καν για να φάει. Οι άνθρωποι γυρνούσαν από δω κι από κει σαν δαρμένοι. Οι εφημερίδες έγραφαν για κατεστραμμένους ανθρώπους που έπεφταν από τα παράθυρα.
Από τη στιγμή που θα κατέληγαν στο πεζοδρόμιο είχαν καταστραφεί σοβαρά. Ενας φίλος είχε έναν θείο, πλουσιότατο εκατομμυριούχο. Μέσα σε λίγες βδομάδες πέρασε από τα εφτά εκατομμύρια στα δύο εκατομμύρια, αλλά δύο εκατομμύρια σε μετρητά. Ελεγε ότι δεν ήξερε πώς θα τα κατάφερνε να τρώει και για κολατσιό έτρωγε μόνον ένα αυγό. Βαθούλωσαν τα μάγουλά του και τα μάτια του γυάλιζαν σαν να είχε πυρετό. Κατέληξε να αυτοκτονήσει. Με δυο εκατομμύρια δολάρια νόμιζε ότι θα πεθάνει από πείνα. Αυτές ήταν οι αξίες.
Επειτα οι άνθρωποι θυμήθηκαν τον μικρό λογαριασμό που είχαν στην τράπεζα, μοναδική βεβαιότητα σε έναν ανασφαλή κόσμο. Εκαναν αγώνες δρόμου για να αποσύρουν τα χρήματά τους. Υπήρξαν αγώνες και εξεγέρσεις και πλήθη αστυνομικών. Ορισμένες τράπεζες χρεοκόπησαν. Οι ειδήσεις άρχισαν να κυκλοφορούν. Επειτα, τρομαγμένοι και οργισμένοι, οι άνθρωποι κατέληξαν να επιτίθενται στις τράπεζες και οι πόρτες τους έκλεισαν για πάντα.
Ο Χούβερ στον Λευκό Οίκο μου προκαλούσε τον οίκτο. Στηρίχθηκε στο εγκυκλοπαιδικό του οπλοστάσιο των πεπαλαιωμένων διακηρύξεων. Η έμφυτη ανικανότητά του στον λόγο άγγιξε το μάξιμουμ του ταλέντου του. Η συμβουλή του προς τους ανέργους να πουλάνε μέλι έγινε το «ας φάνε παντεσπάνι» της δεκαετίας του '30. Τα συνθήματα της προεκλογικής του εκστρατείας -«Η ευημερία έρχεται σύντομα· ένα κοτόπουλο σε κάθε τσουκάλι»- ηχούσαν σαρκαστικά στους ανήσυχους αρχάριους που περίμεναν στις ουρές για να πάρουν λίγο ψωμί. Ομάδες μικρομετόχων έκαναν πορεία και ξεχύθηκαν στην Ουάσιγκτον. Το Κογκρέσο είχε εγκρίνει την πληρωμή των αποζημιώσεων, αλλά μόνο σε έναν μεταγενέστερο χρόνο.
Υπήρχαν κάποιοι αγκιτάτορες ακόμη και κάποιοι κομμουνιστές, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους ήταν πρώην στρατιώτες που είχαν υπηρετήσει την πατρίδα, άνθρωποι φοβισμένοι με οικογένειες πεινασμένες. Τα διαλυμένα πλήθη μπλοκάρισαν την κυκλοφορία και κόλλησαν σαν ένα μελίσσι στα σκαλοπάτια της πρωτεύουσας. Τα χρήματα χρησίμευαν αμέσως. Εφτιαξαν μια παραγκούπολη στην περιφέρεια της Ουάσιγκτον. Πολλοί είχαν μαζί τους τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους.
Οι αφηγήσεις εκείνης της εποχής αναφέρονται στην τάξη και την πειθαρχία εκείνων των κακότυχων στρατιωτών. Τι συνέβαινε στα ανώτερα επίπεδα; Ενας ωραίος φόβος φαινόταν τότε -και φαίνεται μέχρι τώρα- ότι τους είχε καταλάβει. Οι κορδέλες που είχαν τοποθετηθεί γύρω από τον Λευκό Οίκο και οι στρατιώτες που τον περιφρουρούσαν ήταν ένδειξη ότι ο πρόεδρος φοβόταν τους συμπολίτες του (...).
Θα ήθελα τώρα να δούμε το παραπάνω διάγραμμα, για να καταλάβουμε ότι τα πράγματα σήμερα είναι πολύ χειρότερα για την Αμερική (και γενικά τη Δύση) απ' ότι το 1929:
Αν λοιπόν δείτε το διάγραμμα, θα παρατηρήσετε ότι το 1929 η Αμερική δεν είχε και τόσο πολύ χρέος όσο έχει σήμερα, και άρα είχε την ευχέρεια να ζητήσει (και να πάρει) μια πίστωση χρόνου και χρήματος από τον υπόλοιπο κόσμο.
Και όντως, η Αμερική δανείστηκε (δείτε και την απότομη αύξηση του χρέους τη δεκαετία 1930-1940 στο διάγραμμα), και χρηματοδότησε έτσι τα διάφορα σοσιαλδημοκρατικά προγράμματα του New Deal, που προσέφεραν μια ανακούφιση σε κάποιους εργάτες (αν και τελικά χρειάστηκε να γίνει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος για να εξοντωθούν πολλοί περισσευούμενοι εργάτες, και να βρουν "δουλειά" οι υπόλοιποι, στα πεδία της μάχης, στα πολεμικά εργοστάσια, και μετά στην ανοικοδόμηση των ερειπίων).
Σήμερα όμως, όπως ξεκάθαρα φαίνεται και στο διάγραμμα, η Αμερική έχει πολύ μεγαλύτερη χρέη, και μάλιστα έχει και διαρκή ελλείμματα εδώ και πολλές δεκαετίες (που σημαίνει ότι ΔΕΝ έχει πλέον την ικανότητα να παράγει αρκετό πλούτο για να ξεπληρώσει τα χρέη της, σε αντίθεση με το 1929).
Δηλαδή η Αμερική έχει ήδη εξαντλήσει σήμερα κάθε περιθώριο πίστωσης, τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα.
Το 1929, η Αμερική πράγματι ανέκαμψε από το "Μεγάλο Κραχ", και μάλιστα έγινε η #1 υπερδύναμη της Δύσης. Αυτό το πέτυχε διότι (α) έμεινε αβομβάρδιστη κατά τη διάρκεια του πολέμου και (β) διότι είχε μεγάλη "πλουτοπαραγωγική ικανότητα".
Σήμερα η βιομηχανική βάση της Αμερικής έχει μειωθεί κατά πολύ, όχι γιατί βομβαρδίστηκε, αλλά γιατί δεν αντέχει στον ανταγωνισμό με Κίνα, Γερμανία, κτλ. Και γι' αυτό δεν έχει πλέον την απαιτούμενη "πλουτοπαραγωγική ικανότητα" για να ξεπληρώσει τις πιστώσεις (χρέη) που έχει πάρει, ούτε βέβαια για να διατηρήσει τη θέση της ως #1 ιμπεριαλιστική δύναμη του κόσμου.
Κλείνουμε με ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στο "Μεγάλο Κραχ" του 1929:
No comments:
Post a Comment