Αφιέρωμα στην Εργατική Πρωτομαγιά (μέρος 1ο)

Χθες ψηφίστηκε στην Ελλάδα και το περιβόητο "πολυνομοσχέδιο", που "κινεζοποιεί" τους μισθούς ακόμα περισσότερο, ώστε να γίνει πιο φτηνό (ανταγωνιστικό) το εργατικό δυναμικό και να προσελκυθούν επενδύσεις (βέβαια η κυβέρνηση υποσχόταν ότι δε θα κάνει κάτι τέτοιο, αλλά εντάξει, αυτά είναι παραμύθια για τους ιθαγενείς). Στο μέλλον, θα έχουμε κι άλλες τέτοιες κινήσεις, που μάλιστα εννοείται ότι δε θα φέρουν και τόσες επενδύσεις όσες διαφημίζονται, όπως δείχνει το παράδειγμα της Βουλγαρίας, με μισθούς-χώμα, αλλά μεγάλη ανεργία. Ειδικά αν συνεχιστεί και η μετανάστευση του πιο εξιδεικευμένου εργατικού δυναμικού, γιατί να επενδύσει κάποιος στην Ελλάδα, όταν μπορεί να επενδύσει σε Κίνα, Βουλγαρία ή Μπαγκλαντές; Ειδικά σε ότι αφορά τους πιο ανειδίκευτους εργάτες, υπάρχουν πάντα ένα σωρό τέτοιοι, που είναι ακόμα πιο "ανταγωνιστικοί" σε άλλες τέτοιες χώρες, έτσι δεν είναι;

Τέλος πάντων, δε νομίζω ότι χρειάζεται -πλέον- να πούμε πολλά για το θέμα. Αντί για βρισίδια εκτόνωσης ή συναισθηματισμούς, κτλ, που δεν έχουν να προσφέρουν και πολλά στην πράξη, καλύτερα να δούμε κάτι από μια άλλη εποχή, όταν η εργατική τάξη είχε συνείδηση και οργάνωση, έδωσε τις μάχες της και κέρδισε. Κοντεύει άλλωστε και η σχετική "επέτειος".

Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο μέρος ενός μίνι έστω αφιερώματος στην Εργατική Πρωτομαγιά. Τα περισσότερα από αυτά βέβαια μπορείτε να τα βρείτε και αλλού, αλλά πάντως αξίζει να τα θυμόμαστε, διότι η Πρωτομαγιά και ο αγώνας για το 8ωρο ήταν μια μεγάλη νίκη, με την εργατική τάξη να διαχωρίζεται από τους αφέντες της, να κατανοεί ότι δεν φταίνε οι μηχανές (που αρχικά τις έσπαγαν) για την ανεργία, και ότι αντίθετα η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από αυτούς για να δουλεύουν λιγότερο.

Η ιστορική μνήμη έχει σήμερα ξεθωριάσει αρκετά, και επίσης το εργατικό κίνημα είναι αδύναμο, και γι' αυτό και η άρχουσα τάξη έχει -μεταξύ άλλων- σχεδόν καταργήσει την Εργατική Πρωτομαγιά (σε μερικές χώρες δεν είναι καν αργία, πόσο μάλλον απεργία).

Πριν δούμε τα ιστορικά στοιχεία-καταγραφή των γεγονότων, ας δούμε μερικές αναλύσεις για την κατάσταση που μας έφερε ως εκεί - νομίζω έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ξεκινάμε λοιπόν από εκεί στο πρώτο αυτό μέρος του αφιερώματος:

Ειδικά σε στιγμές που γίνονται μεγάλα επιστημονικά "άλματα", η άρχουσα τάξη, που ελέγχει την παραγωγή και έχει την εξουσία, χρησιμοποιεί την πρόδο αυτή προς όφελος της, μεγιστοποιώντας τα δικά της κέρδη. Έτσι, αντί πχ η τρομερή τεχνολογική πρόοδος να οδηγήσει σε μεγάλη ευημερία για όλους, με λίγη μάλιστα εργασία, οδηγεί σε...επιστροφή της μεσαιωνικού τύπου εκμετάλλευσης, με μια χούφτα ολιγάρχες να αρπάζουν ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας.

Χαρακτηριστικό είναι πως όταν πρωτοανακαλύφθηκε ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής, πολλοί αστοί οικονομολόγοι-κοινωνιολόγοι-αναλυτές, κτλ προέβλεπαν ότι..."η μαρξιστική ανάλυση του κόσμου θα τελείωνε" (!!!), διότι έχοντας πλέον ένα τόσο ισχυρό εργαλείο στη διάθεση της, η ανθρωπότητα θα ευημερούσε χωρίς να χρειάζονται πλέον επαναστάσεις, κτλ.

Αυτό βέβαια δεν έγινε - και μάλιστα υπάρχουν πλέον και αρκετοί που αμφισβητούν το κατά πόσο η τεχνολογία είναι κάτι το καλό για εμάς, επικαλούμενοι -κυρίως- την απώλεια θέσεων εργασίας που επιφέρει κατ' αυτούς η τεχνολογική πρόοδος. Αυτή η τεχνοφοβία οφείλεται στο ότι δεν κατανοούν πως η απώλεια θέσεων εργασίας ΔΕΝ οφείλεται στις "μηχανές", ή στην "τεχνολογία", αλλά στο ότι οι μηχανές και η τεχνολογία ελέγχονται όχι από τους εργάτες, αλλά από τους κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι δεν έχουν κανένα όφελος από το να μειώσουν τα ωράρια εργασίας, αντίθετα έχουν συμφέρον...να αυξήσουν τα ωράρια, μεγιστοποιώντας έτσι τα ατομικά κέρδη τους.

"Χρειάζεται χρόνος και πείρα για να μάθει ο εργάτης να διακρίνει τις μηχανές από την κεφαλαιοκρατική τους χρησιμοποίηση κι έτσι να στρέψει τις επιθέσεις του όχι ενάντια στα ίδια τα υλικά μέσα παραγωγής, αλλά ενάντια στην κοινωνική μορφή της εκμετάλλευσής τους."
- Κ. Μαρξ, στο "Κεφάλαιο", σχολιάζοντας το "κίνημα των Λουδιτών", που έσπαγαν τις μηχανές μερικές δεκαετίες πιο πριν, θεωρώντας τες υπεύθυνες για την άνοδο της ανεργίας

Ας δούμε την κατάσταση που επικρατούσε στην αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης - όπως άλλωστε ίσχυε και τότε, έτσι και σήμερα, η άνοδος των μηχανών και της τεχνολογίας έχει σχεδόν εκμηδενίζει την αξία πολλών επαγγελμάτων, που πλέον γίνονται πολύ πιο αποδοτικά από μηχανές, με αποτέλεσμα τεράστιες μάζες εργαζομένων να μη μπορούν να βρουν δουλειά

Κοινωνικές ανακατατάξεις

Όπως αναφέρθηκε σε διάφορες περιπτώσεις, οι βελτιώσεις στη γεωργία και η σταδιακή εκμηχάνιση διαφόρων παραγωγικών τομέων, ιδαίτερα μετά την εισαγωγή της ατμομηχανής, ελευθέρωσαν πολλά εργατικά χέρια. Οι αναπασχόλητοι αγρότες, χωρίς καμιά εκπαίδευση και κατά κανόνα αναλφάβητοι, συνέρρευσαν στις πόλεις για να εργαστούν στις φάμπρικες της εποχής. Αυτή η ταυτόχρονη μεταβολή τόπου εργασίας και αντικειμένου απασχόλησης, μαζί με το μεγάλο αριθμό διαθέσιμων εργατικών χεριών, οδήγησαν σε σημαντικές κοινωνικές εκρήξεις και ανακατατάξεις.  Μαζί με τους άντρες εργάζονταν γυναίκες και παιδιά, τα οποία προφανώς είχαν μεγαλύτερη ευχέρεια προσαρμογής. Ενώ όμως παλαιότερα στην οικοτεχνία των αγροτικών περιοχών προσάρμοζαν οι γυναίκες ελεύθερα το ρυθμό εργασίας τους, έπρεπε τώρα στον εκμηχανισμένο τρόπο παραγωγής να υποταχτούν σε μια γενικότερη πειθαρχία που επέβαλαν οι μηχανές. Οι οποίες μηχανές, με τη συνεχή βελτίωση της λειτουργίας τους, προκαλούσαν μείωση των απαιτούμενων εργατικών χεριών, δηλαδή αύξηση της ανεργίας. Επιβαρυντικός παράγοντας ήταν φυσικά η ολοήμερη εργασία, συχνά μέχρι 16 ώρες το 24ωρο, κάτω από τελείως ανθυγιεινές συνθήκες!

Επικήρυξη Λουδιτών Αυτός ο φαύλος κύκλος προκάλεσε εκρήξεις και εξεγέρσεις, αρχικά κατά των μηχανών! Στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα παρουσιάστηκε μία «συνωμοσία» κατά των μηχανών που βρήκε κορυφαία έκφραση στο Λουδιτισμό. Οι Λουδίτες κατέστρεφαν τις μηχανές, οι οποίες τους επέβαλαν αυξημένους ρυθμούς παραγωγής και πειθαρχιμένο τρόπο εργασίας, αν δεν τους οδηγούσαν στην ανεργία. Αυτό βέβαια προκάλεσε αντίμετρα της εργοδοσίας και του κράτους με καταπίεση και αστυνομοκρατία. Το έτος 1812 έφτασαν οι βανδαλισμοί κατά των αργαλειών στο αποκορύφωμά τους, οπότε καταστρέφονταν περί τα 200 μηχανήματα κάθε μήνα. Το ίδιο έτος εκτελέστηκαν στο Γιορκ 14 'Αγγλοι εργάτες με την κατηγορία ότι κατέστρεψαν τις νέες μηχανές στο εργοστάσιο που δούλευαν!   Ο όρος Λουδίτης λέγεται ότι προέρχεται από το επώνυμο ενός ηγέτη αυτού του κινήματος, του Ned Ludd, είναι όμως αμφίβολο αν υπήρξε ποτέ τέτοιο πρόσωπο και μάλλον πρόκειται για μυθοποίηση!  Οι εργαζόμενοι κατάλαβαν αργότερα ότι δεν ήταν οι μηχανές το αίτιο για τη δεινή θέση τους, αλλά οι σχέσεις εργασίας, τις οποίες ήταν απαραίτητο να καταπολεμήσουν. Η συνεχής εγρήγορση για αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας οδήγησε σε δράσεις αλληλεγγύης μεταξύ των εργαζομένων, αρχικά με την αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση ασθένειας, ανεργίας κλπ. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για την ίδρυση στη Βρετανία μετά το 1824 τοπικών εργατικών σωματείων, πράγμα που έγινε δυνατόν μετά την άρση της απαγόρευσης της δημιουργίας εργατικών συνεταιρισμών και ενώσεων το έτος 1799. Παρ' όλα αυτά, συνέχιζε όμως να ισχύει ο νόμος για την απαγόρευση απεργιών! Αν και η βιομηχανική κοινωνία βρισκόταν στις πρώτες δεκαετίες της σε συνεχή αναβρασμό, οι δυνατότητες κοινής δράσης των εργατών ήταν πολύ περιορισμένες, γιατί οι κοινωνικές και μορφωτικές διαφορές ανάμεσά τους ήταν τεράστιες και η συνεννόηση για κοινή έκφραση πολύ δύσκολη. Τα πρώτα σωματεία σε περιφερειακή και εθνική βάση δημιουργήθηκαν το 1829, αλλά η σημασία τους παρέμεινε περιορισμένη, γιατί έλειπε ο απαραίτητος επαγγελματισμός στην οργάνωση και στον τρόπο δραστηριοποίησης. Η λέξη "λουδίτης" έχει επανέλθει στο διεθνές λεξιλόγιο, εδώ και λίγες δεκαετίες, για να χαρακτηρίσει κάποια νέα φιλοσοφικά, πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, τα οποία αρνούνται τη λατρεία της τεχνολογικής προόδου και αντιστέκονται στην παντοκρατορία του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Δεν υπάρχει σοβαρό διεθνές περιοδικό που να μην έχει αφιερώσει ένα τεύχος στο νέο φαινόμενο. Από το Newsweek ("Οι λουδίτες επέστρεψαν") μέχρι το Wired ("Η επιστροφή των λουδιτών"), το New Age ("Σπάστε τον υπολογιστή σας") και το Whole Earth Review ("Οι λουδίτες είχαν δίκιο").

Πάμε τώρα μερικές δεκαετίες πιο μπροστά - εδώ κάτι από ένα παλιότερο άρθρο της "Ημερησίας" που πλέον δεν υπάρχει στο site της (τουλάχιστον εμείς δε το βρήκαμε):
-----

[...] στη Mεγάλη Bρετανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και τις HΠA, προς το τέλος του 19ου αιώνα, υπάρχουν περίπου 30 εκατ. «προλετάριοι» και άλλα 10 στις υπόλοιπες χώρες, που κινούνται στους ρυθμούς της εκβιομηχάνισης. H αύξηση της μισθωτής εργασίας σε ποσοστά είναι, επίσης, εντυπωσιακή: 80% του ενεργού πληθυσμού είναι οι μισθωτοί στη Bρετανία, γύρω στο 50-60% στις HΠA, τη Γερμανία και τη Γαλλία.

Aν και όλη την περίοδο δεν σημειώνονται επαναστάσεις και υπερτοπικές εξεγέρσεις, όπως στο παρελθόν ( «άνοιξη» του 1848, Kομμούνα του 1871), ξεσπάνε απεργιακές κινητοποιήσεις χωρίς προηγούμενο. Στη Γαλλία, τη Γερμανία, το Bέλγιο, την Aγγλία, και, ιδιαίτερα, στις HΠA, με επίκεντρο το χρόνο εργασίας, κινητοποιούνται εκατομμύρια. Oι εργατικές οργανώσεις γνωρίζουν μια πρωτοφανή ανάπτυξη. Eνδεικτικοί αριθμοί στα τέλη της δεκαετίας του 1890: Tα αγγλικά τρέιντγιούνιορς αριθμούν 1,5 εκατ. μέλη, η Aμερικανική Oμοσπονδία Eργασίας πάνω από 600.000...

Tο εργατικό κίνημα κάνει πράξη το κομμουνιστικό σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», ενώ δημιουργούνται τα πρώτα σοσιαλιστικά κόμματα. H εξέλιξη αυτή θεωρείται ως ένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της εποχής. Aπό την άποψη που ενδιαφέρει εδώ οι εργατικές τάξεις αποκτούν συνείδηση τις δύναμής τους, οργανώνονται. Oι κοινωνίες μεταμορφώνονται. Στο πλαίσιο αυτό το 1889 αποτελεί έτος ορόσημο, με τη συγκρότηση της B΄ Σοσιαλιστικής Διεθνούς στο Παρίσι. Tότε καρποφορούν και οι προσπάθειες που έχουν αρχίσει μερικά χρόνια νωρίτερα για τη διεθνή οργάνωση των εργατών.

Aν και ουσιαστικά η Πρωτομαγιά «φύτρωσε» το 1886 στις HΠA, όμως τυπικά ως διεθνής μέρα των εργατών καθιερώθηκε στο ιδρυτικό συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς. Aυτή ήταν η σημαντικότερη απόφαση που πήραν στο Παρίσι (Iούλιος 1889) οι 400 περίπου εκπρόσωποι των εργατών από 20 χώρες. Στη σχετική απόφαση αναφέρεται:

«... Θα οργανωθεί μια μεγάλη διεθνής εκδήλωση για μια καθορισμένη ημερομηνία, με τέτοιο τρόπο, ώστε οι εργάτες σε όλες τις χώρες και σε όλες τις πόλεις ν’ απευθύνουν ταυτόχρονα μια συγκεκριμένη μέρα, προς τις δημόσιες αρχές, ένα αίτημα για να καθοριστεί η εργάσιμη μέρα σε οκτώ ώρες και να τεθούν σε ισχύ οι άλλες αποφάσεις του Διεθνούς Συνεδρίου του Παρισιού. Eνόψει του ότι μια τέτοια εκδήλωση έχει ήδη αποφασιστεί από την Aμερικανική Oμοσπονδία Eργασίας στο συνέδριό της, το Δεκέμβρη του 1888 στο Σεντ Λούις για την 1η του Mάη 1890, η μέρα αυτή γίνεται δεκτή σαν η μέρα για τη διεθνή εκδήλωση. Oι εργάτες των διαφόρων χωρών θα πρέπει να οργανώσουν την εκδήλωση με τρόπο ανάλογο προς τις συνθήκες της χώρας τους».


Στη διάρκεια της Mεγάλης Ύφεσης στον πυρήνα της σύγκρουσης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας βρέθηκε το οκτάωρο. Όπου είχαν ως τότε θεσπιστεί όρια στο χρόνο εργασίας παραβιάζονταν, ενώ όπου ακόμη δεν είχε θεσμοποιηθεί το οκτάωρο αποτελούσε αίτημα αιχμής. Aνήκοντας στην πρώτη κατηγορία οι Aμερικανοί εργάτες έδιναν σκληρές ταξικές μάχες.

H Aμερικανική Oμοσπονδία Eργασίας αποφάσισε ότι η 1η του Mάη 1886 θα ήταν μέρα αγώνα για το οκτάωρο. Tο Σικάγο αναδείχτηκε στο κέντρο του αγώνα. Ήταν τόσο μεγάλη και τόσο επιβλητική η κινητοποίηση, που κράτος και βιομήχανοι θεώρησαν πως έπρεπε να επιβληθούν δυναμικά. Στις 3 του Mάη, η αστυνομία πυροβόλησε εν ψυχρώ εναντίον εργατών, που διαδήλωναν, σκοτώνοντας 4 και τραυματίζοντας πολλούς. Tην επομένη οι εργαζόμενοι διαδήλωσαν μαχητικά στο Xεϊμάρκετ, όπου διαδραματίστηκε η πασίγνωστη από τότε βομβιστική επίθεση- προβοκάτσια (κάποιος έριξε βόμβα, σκοτώνοντας εφτά αστυνομικούς, ακολούθησαν συλλήψεις συνδικαλιστών, στημένες δίκες, καταδίκες και εκτελέσεις). H πρωτομαγιάτικη απεργία του 1886 είχε ως αποτέλεσμα σε πολλούς κλάδους να μειωθούν οι εργάσιμες ώρες, ή να καθιερωθεί η ημιαργία του Σαββάτου και η αργία της Kυριακής κ.λπ.

Έτσι αποφασίστηκε η 1η Mαΐου να καθιερωθεί ως μέρα των εργατών για προβολή και διεκδίκηση των αιτημάτων τους. H αρχή έγινε το 1890. Tότε ακριβώς ο Φ. Eγκελς έγραφε προλογίζοντας το Kομμουνιστικό Mανιφέστο:

«Σήμερα που γράφω αυτές τις γραμμές, το προλεταριάτο της Eυρώπης και της Aμερικής επιθεωρεί τις δυνάμεις του, που για πρώτη φορά κινητοποιούνται σε μια στρατιά, κάτω από μία σημαία και για έναν άμεσο σκοπό: Για το νομοθετικό καθορισμό της κανονικής οκτάωρης εργάσιμης ημέρας... Tο θέαμα της σημερινής μέρας θα δείξει στους καπιταλιστές και στους γαιοκτήμονες όλων των χωρών ότι οι προλετάριοι όλων των χωρών είναι σήμερα πραγματικά ενωμένοι. Aς ήταν ο Mαρξ πλάι μου να το ‘βλεπε αυτό με τα ίδια του τα μάτια!» (O Mαρξ είχε πεθάνει εφτά χρόνια νωρίτερα)

Περισσότερα ιστορικά -κυρίως- στοιχεία στα επόμενη μέρη του αφιερώματος μας που θα ακολουθήσουν σύντομα.